آنی‌لار دوشرگه‌سی



بایرام آیی‌نین ۱۷‌سی آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی‌نین حیاتا کئچمه گۆنۆ آنیسینا»

احمد کسروی اؤزۆ شیخ محمد خیابانی‌نین دئموْکرات فیرقه‌سی آدلی حیزبیندن قیراغا قوْیولموشلاردان بیریسی اوْلدوغونا باخمایاراق، شئیخی دۆننه کیمی چیگین‌لرینده دوْلاندیریب آمئریکانین ویلسوْنو وارسا، بیزیم ده شئیخیمیز وار دئیه‌ن ایکی اۆزلۆ اینسانلاری قینایاراق اوْنلاری بی‌سر و پا» آدلاندیریب بو مضموندا یازیر: دۆننه کیمی شئیخین نطق‌لاریندا بیر ائشیدن اوْلاراق اوْنو آلقیشلاییب، فیشقا-چپیک چالماقلا یاشاسین سسله‌ین‌لر، بوگۆنلری شئیخین جانسیز بدنی‌نین اۆستوْنده اوتانمازجاسینا شادلیق ائتمک‌ده‌دیرلر. 

شئیخ محمد خیابانی ۱۲۵۹ گۆنش ایلی دوْغوملوسو، بیر بازرگان اوشاغی، شبیسترین کندینده دۆنیایا گؤز آچیر. آتاسی عبدالحمید آناسی ایسه رقیه سلطان ایدی.  آتاسی ایله پتروْفسکی‌ده (داغیستان) تجارته مشغول اوْلماقدان تئزلیکله واز کئچه‌رک تبریزده طالبیه مدرسه‌سینده فقه ایله اصول درسینی اوْخومایا باشلاییر. آنجاق باشقا فقه عالیم‌لرینه تای اوْلماییب بیلیمین بیر چوْخ ساحه‌سینه ده ال اوزادیر. فقه، ریاضی و نجوم کیمی بیلیم داللاریندا اوزمان ایدی. تۆرکجه اوْلان آنا دیلی ایله بو داللاری باشقا اؤیرنجی‌لرینه ده اؤیرتمکده ایدی. شئیخ تبریزین خیاوان محله‌سیندن اوْلدوغو اۆچۆن خیابانی آدی ایله تانینیر.

انجمن ایالتی آذربایجان ۱۲۸۵ ده ایشه باشلاییر. خیابانی ده بو تاریخدن یئنی تجروبه‌لره گیریشیر. ۱۲۸۷ تیر آییندا محمدعلی شاه مجلیسی توْپا باغلایب و تئزلیکله عین الدوله تبریزی، مشروطه‌نین چیرپینان اۆره‌یی اوْراداجا ایشلک اوْلان یئری،  اۆز لشکری ایله محاصره‌یه سالیب تئز نفسدن سالماق قناعتینه چاتیر. آنجاق محاصره اوْن‌بیر (۱۱) آی اوزانیر. خیابانی ده ستارخان ویا باقیرخان کیمی‌لری ایله دیره‌نیشه دوام ائتمکده یاردیمچی اوْلور. ایالتی ولایتی انجمنی‌نین ان کیچیک یاشلیسی اوْلماسینا باخمایاراق ان درین دانیشان دا ائله همین جاوان شئیخ ایدی. سوْنوندا ۸ باشقاسی ایله بیرگه آذربایجانین تمثیلچی نماینده‌سی کیمی ایکینجی مجلیسه سئچیلیب تهرانا یوْللاندی.
گئنل اوْلاراق ایکینجی مجلیس فیرانسیز میللی مجلیسیندن اؤرنک آلیناراق ایشه باشلادی. بو مجلیسین ایشه باشلاماسی ایله بیرگه چئشیدلی فیرقه‌لر و اؤرگۆت‌لر ده قوروملانمایا باشلادی. دئموکرات حیزبی یا ائیله‌جه اجتماعیون عامیون و اوْنلارا قارشی فعالییتده اوْلان اعتدالیون بو تاریخدن بری ایشه باشلادیلار. ۱۲۹۰ دی آی‌نین اۆچۆنجۆ گۆنۆ ناصرالمک‌ون بویوروغو ایله مجلیس قاپانیلیر، تبریزسه روسلارین الی ایله ایشغال اوْلونور. صمدخان شجاع الدوله تبریزین والیسی آدلانیر و بئله‌لیکله آزادلیق اوغروندا موباریزه آپاران وطن اوْغوللاری بیر-بیر دارا چکیلیرلر. مشروطه‌چیلره قارشی صمدخانین وحشیجه داورانیشلاریندان، مشروطه‌چی‌لری وحشی ایتلرین قاباغینا آتماسینا تاریخ شهادت وئریر.
مجلیس قاپانیلاندان سوْنرا خیابانی قافقازا گئدیر، دوروملارین آغیر اوْلدوغو اۆچۆن بیر قایراقدا سس‌سیز قالماق مجبورییتینده قالیر. یئنه دایانا بیلمه‌ییب ایزین آلاراق ی فعالیت ائتمه‌مک شرطی ایله تبریز بازاریندا آلیش وئریشه مشغول اوْلور. آنجاق بو آرالاردا گیزلیجه دئموْکرات آدی ایله تانینمیشلاری قوروملاتناغا جان آتیر. دئمک کی بو گیزلی فعالییت سایه‌سینده یئنی‌دن دئموْکرات فیرقه‌سینه بیر دیرچه‌دیجی یئنی روح باغیشلاییر.

دۆنیا بیرینجی ساواشدایدی. قاجار دؤولتی ایکی قارشی قارشی‌یا دایانمیش گۆجلرین ساواشاجاق مئیدانلارینا چئویریلمکده‌ایدی. بونا باخمایاراق ایلک باشدان قاجار دؤولتی اؤز طرفسیزلیگینی رسمی اوْلاراق اعلان ائتمیشدی آنجاق روسلار بیر یاندان عوْثمانلی، آلمانیا و اینگیلیس قوْشوْنلاری باشقا یؤنلردن بو توْرپاقلارا گیرمکده‌ایدی‌لر.

نهایت بیر ایل بوْیونجا سۆره‌ن ایکینجی مجلیس ۱۴ آذر ۱۲۹۳-ده بیرینجی ساواشین باشلانماسی ایله ۶۷ مجلیس نوماینده‌سی ایشتیراکی ایله ایشه باشلادی. آنجاق بو مجلیس ده داوام گتیره بیلمه‌ییب ۲۱ آبان ۱۲۹۴ قاپانیلیب مجلیس نوماینده‌لری‌نین بیر چوْخو ایسه عثمانلی‌یا بیر  سیغینماجی کیمی گئدیرلر. اوْجۆمله‌دن شئیخ محمد خیابانی‌یه ده ایشاره ائتمک اوْلار. ندنسه شئیخ تۆرکیه‌نین قارص شهرینده عثمانلی‌لار طرفیندن توتوقلانیب اوْراداجا چوْخ سرت موضع‌لر ایله اؤزۆنۆ سرگیله‌ین شئیخین دوستاق ایله تبعید چاغلاری بیتدیکدن سوْنرا یئنه ایرانا قاییدیر. بیرچوْخو بونا اینانیر تۆرکییه‌دن قاییتمیش شئیخ ایله اؤنجه‌کی شئیخین دۆشۆنجه‌لری چوْخ فرقلنمیش ایدی. داها دۆشۆنجه‌سینده آذربایجانی قورتارماق قیغیلجیملاری سؤنمز آتش‌لره دؤنۆب، دئموْکرات فیرقه‌سی آدی ایله اکدیکی دنه ایسه جۆجرمک‌ده ایدی. تقی رفعت کیمی اینسانلار دا خیابانی‌یه اوْلوملو ائتکی‌لر بیراخماقدایدیلار. کسروی تحقیر لفظی ایله یازیر اؤزۆنۆ  آغوز (اوْغوز) تۆرکلرینین نسلیندن بیلن تقی رفعت کیمی‌لری خیابانی‌نی هر آن ایراندان قوْپارمایا سۆرۆکله‌ییردیلر. تقی رفعت تجدد گۆنده‌لیگینی نشر ائدیردی.

شئیخ ۱۲۹۷ مرداد آییندا ۱۹۱۹ آدلی بیر طرفلی سؤمۆرگه‌چی قراردادا اعتیراض ائدیب اوْنو قیناییر. بیر ایل بوْیونجا گۆجۆ الینه آلماغا جهد ائدن دئموْکراتلار بیر یاندان قحطلیک ایله موباریزه ائتمکده‌ایدیلر باشقا یاندان ایسه #جیلولوق آدی ایله تانینان آسوْرولارین خائینجه سالدیریلارینا مشغول اوْلموشدولار و بو حقیقی آزادلیغا ال چاتماغا انگل یاراتمیشدی. بئله بیر دورومدا ایکن ده دئموْکراتلار آراسیندا ایکیجه‌لیک یارانمیشدی. خیابانی ایله نوْبری بیرینجی دسته‌ده، دکتر ذین العابدین ایرانشهر ایله کسروی کیمی‌لری ایکینجی دسته‌ده دایانیردیلار.

آلتی آی یاخینلیغیندا مارشیموْندان ایزینلی اوْلاراق، اؤزللیکله آذربایجانین باتی بؤلگه‌لرینده یۆز مینه یاخین گۆناهسیز اینسانینی قانسیزجا اؤلدۆرمکده اوْلان آسوْرولار، ائرمنی‌لر و کۆردلری، ۱۲۹۷ خرداد آییندا، عثمانلی اوْردوسو بیر قورتاریجی ملک کیمی مئیدانا گیرمه‌سی ایله دایاندیریب اوْنلاری آذربایجان توْرپاقلاریندان ائشیگه اؤتۆرۆر. آنجاق یئنه تبریزده گۆج دئموْکراتلارین الیندن چیخیب تنکابنی کیمی بیریسینین الینده ایدی. بئله‌لیک‌له دؤردۆنجۆ مجلیسه حاضیررلیقلار باشلانماقدایدی.
آنجاق داها دئموْکرات فیرقه‌چی‌لری یئنی فازلارا گیرمیشدیلر. اوْن گۆن اؤنجه‌دن ۳۴۰ نفره یاخین دئموْکراتی ایستی و دوْلغون دانیشیقلاری ایله تئوْریک آجیدان دوْلغونلاتمایا باشلامیش ایدی. هم ده آرتیرمای‌دیر اوْنلار اؤنجه‌دن سیلاحلانمیشدیلار. ۱۷ فروردین ۱۲۹۹خیابانی بۆتۆن دئموْکراتلاردان اسلحه‌لری ایله تجدد گۆنده‌لیگینین اؤنۆنده حاضیر اوْلماقلارینی ایسته‌دی. شهر قاریشدی، بۆتۆن ایداره‌لر دئموْکراتلارین الینه دۆشدۆ و بئله‌لیکله شئیخ محمد خیابانی بو قالخینمانین بیرینجی لیدئری کیمی گۆجۆ الینه آلدی.
میللی گۆوه‌نی آرتیردی، هم ده مشروطه حؤکۆمتی و ایالتی ولایتی اساسلارا صادیق فعالییته باشلادی. بئش آی بوْیونجا #آزادیستان قورولدو، خیابانی‌نین آذربایجان تۆرکجه‌سینده آتشلی دانیشیقلاری تجدد گۆنده‌لیگینده ترجۆمه اوْلاراق فارسجا چاپ اوْلوب یاییلماقدایدی. دئموْکراتلارین اوْ یاریم ایلده گؤردۆکلری ایشلریندن ان اؤنملیسینی تبریز جولفا دمیر یوْلونون چکیلمه‌سینه ایشاره ائتمک اوْلار.

همایون کاتوزیون ادموْندز سندلرینه دایاناراق ایثبات ائدیر دئموْکراتلار ۱۹۱۹ قراردادینا دییل، اؤز ی دۆشۆنجه‌لرینی قوروملاندیراراق تثبیت ائتمک، هم ده بولشوْویسمه قارشی اؤز ایده‌آللارینا یاخین یئنی خریطه‌لر چیزمک اۆچۆن مئیداندایدیلار.

معاریفلنمه‌میش بیر میللت اؤزگۆرلۆیۆنۆ قوْرویا بیلمز دئیه‌ن خیابانی ایلک باشدان معاریفلنمکدن یانایدی. سانکی اؤزۆ ده بیلیردی معاریفلنمه‌میش خالقا گۆونمک اوْلماز. هر آن باشقاسی‌نین کؤله‌سی و سؤمۆرۆلمۆشۆ اوْلاجاغی قاچیلمازدیر. نئجه ده سوْنوندا ائله همین معاریفسیز اینسانلار دئموْکراتلاری قوربان وئردیلر. دئموْکراتلار تبریزدن خاریج باشقا آذربایجان شهرلرینده دۆزگۆن قوروملانا بیلمه‌دیکلری اۆچۆن هم ده داخیلی خیانت‌لر و خاریجی باسقیلار سوْنوجوندا داغیلماقدایدیلار. سوْنوندا ۲۱ شهریور ۱۲۹۹ روس قزاقلاری تبریزه گیریرلر. دئموْکراتلار ایسه دیره‌نیرلر. ان سوْن نفسینه قدر ساواشان دئموْکرات ائله ایلک باشدان ساواشماقدا اوْلان شئیخ محمد خیابانی اؤزۆ اوْلور. ۲۲ شهریور ۱۲۹۹دا قوْنشوسو حسنعلی میانجی‌نین ائوی‌نین آلت قاتیندا توْپانچاسی الینده‌ایکن سوْن قوْرشونونا قدر دیره‌نیب سوْنوندا اسماعیل قزاق آدلی بیریسی‌نین طرفیندن قورشونلاناراق حیاتا گؤز یومور.
خیابانی تبریزین سئید حمزه مزارلیغیندا توْرپاغا تاپشیریلیر، آنجاق سوْنرالار اوْ مزارلیغین یئرینده مدرسه تیکمک ایسته‌ییرلر بو اۆزدن شئیخین سۆمۆکلرینی مزاریندان گؤتۆرۆب ری شهرینده عبدالعظیم حسنی‌نین مزارلیغیندا بو دفعه غوربتده یئنی‌دن توْرپاغا تاپیشیریلیر. هله ده مزارینین ایندیکی دورومو اۆره‌ییمیزده‌کی یارانی داها دا آجیشدیریر.

۱۷/۱۲/۹۷

قایناقلار:
- تاریخ مشروطه، احمد کسروی
- تاریخ ۱۸ ساله آذربایجان ، احمد کسروی
- قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز، علی آذری
- دو مبارز مشروطه، رحیم رئیس نیا، عبدالحسین ناهید
- اقتصاد ی، محمد عی همایون کاتوزیان
- قیام آذربایجان و ستارخان، اسماعیل امیر خیزی



آلوْولار (Incendies (2010


فیلم کانادا اۆره‌تیمی‌دیر. یؤنتمنی دنیس ویله‌نوْو»، اوْیونچولاری ایسه: لوبنا آزابئل، ملیسا دسورمن، ماکسیم گاواده و.

آلوْوولار» یا تۆرکییه‌ده ایچیمده‌کی یانغین» آدلی ایله چئویرلن فیلم، آدی قدر بؤیۆک بیر یانغین یارادیب ایزله‌ییچینی ایچیندن یاندیریب، داغیدا بیلر قدر بیر آجی فیلم‌دیر. آچیقجاسینا دئمه‌لی‌یم بو فیلمی ایزله‌دیکدن سوْنرا گؤز یاشلاریمی ساخلایا بیلمه‌دیم. هم ده اوجادان هایخیرماق ایسته‌ییردیم. بوْغازیم بیچیلمیشدی آنجاق. بیر ایزله‌ییچی اوْلاراق ایچیم آجیشمیشدی. سانکی فیلمده اوْلان یانغینین قیغیلجیملاری اۆره‌ییمین باشینی نیشان آلمیشدیلار.

ژان ایله سیموْن، نوال مروان آدلی یئنیجه حیاتینی ده‌ییسمیش بیر قادینین ائکیز تای اوشاقلاری‌دیرلار. ژان ایله سیموْن بیر یئرده آنالارینین وصیت کاغاذینی اوْخوماق اۆچۆن حاضیر اوْلورلار. آنلارینین وصیتی ایکی چئشیدلی مکتوبدان عیبارت‌دیر. بو مکتوبلار ژان ایله سیموْنو کئچمیشه باغلاییر. آنلالارینین وصیتینه گؤره اوشاقلار بیر سیرا تیتره‌دیجی گئرچکلری بیلمک اۆچۆن اوْرتادووْغودا بیر اؤزل یئره گئتمه‌لی اوْلورلار.

بو سفره چیخماق آنالاری نوال حاقدا بیر چوْخ کئرچکلره ایشیق توتور.

ناوالین یئرینده اوْیونچولوق ائدن لوبنا آزابئل گئرچکدن مۆکممل بیر اوْیون سرگیله‌ییب‌دیر. شیت-شنگول بیر بالاجا قیز اوْلان ناوال، بؤیۆیۆب بیر ی، باریشچی، بیر مدنی فعالا دؤنۆشۆر. دۆستاغا دۆشۆر و.

فیلم ۱۹۸۲ده لبنان خالقینین، مسیحی گۆج‌لرین فیلیسطینلی سۆرگۆنلره وئردیکلری عذابا گؤره چکدیکلری آجی‌نی ریوایت ائدیر. بۆتۆن بو کوْر تعصوبلارا قارشی اؤز اصوللاری ایله یاشاماق ایسته‌ین ناوالین باشینا گلن اوْیونلار آلوْولار فیلمینی داها ده‌یرلی داها گۆجلو ائتمه‌سینه یاردیم ائدیب‌دیر. بو ایکی باجی قارداشین گئرچه‌یی آختاریشی دیراماتیک و آجی اوْلسا دا، سوْنوندا آنالارینین درین کاراکتئرینی اوْنلارا تانیتدیر.


 فیلم وجدی معود» آدلی لبنان کؤکنلی کانادالی بیر یازیچی‌نین حیکایه‌سیندن آلینیب یاپیلمیش‌دیر. دنیس ویله‌نوو اینسانی ایچه‌ریدن تیتره‌ده بیله‌جک بیر قوْنویا ال قوْیموشدور. فیلم ایزله‌ییچی‌ده باشدان باشا سوْرو یارادیر. هم ده بو سوْرولار، فیلم قاباغا گئتدیکجه داها درینله‌شیر.

قورو تعصوبلار حاقدا اوْلوشدورولموش بو فیلم بیر اینسانین یاشام حاققینین آلینماسینی تصویره چ، نفرت‌دن دوْلو یاشام ایلیشکی‌لرینی تکجه سئوگی آچاری ایله آچیلاجاغینا اوستاجاسینا ایزله‌ییچی‌لرین گؤزلری اؤنۆنه سریر.


آلوْولار فیلمی بالالارین آنالاریلا کئچمیشده‌کی دیراماتیک بیر ناغیندان دوْلایی ایلیشکی‌لرینین ریوایتی‌دیر. آرد آردا کئچمیشه فلش بک وورماقلا بو ریوایت آچیقلانیر. بو فلش بک‌لرده بیز یؤنتمنین اینجه باخیشلارینی دا گؤرۆرۆک. فیلم شخصیت پردازی آچیسیندان ان چوْخ اوغور قازانمیش فیلم‌لر سیراسیندا دایانیر. بونو فیلمه باخدیقجا سیز ده وورغولایاجاقسینیز. فیلمین سوْن پیلانی ریوایتین بۆتۆنۆ قدر آجی هم ده گۆجلۆدۆر.

فیلمین تمل قوْنوسو ساواشدان ائتکیلنمیش اینسانلارین یاشامی‌‌نین ریوایتی‌دیر. سانکی فیلم باشدان سوْنا قدر، ساواش اوْلان یئرده اینسانییت بیله اؤلر سؤزۆنه دئمک ایسته‌ییر. 


آرتیرمالی‌دیر فیلم بیر چوْخ اولوسلار آراسی فیلم فئستیوالیندا اؤلدۆل قازانیب، اوْ جۆمله‌دن سئزار، وایادولید، ونکوور، سینئه فیل، آدلاید، آتلانتیک، جئنی، نشنال برد ریویو و باشقا اولوسلار آراسی ۲۲ فیلم فئستیوالیندا چئشیدلی بؤلۆملرین ان یاخشی اؤدۆلۆنۆ قازانمیش‌دیر.

@turkcesinema

#فیلم_تانیتیمی #فیلم #تورکجه_سینئما


#فیلم_تانیتیمی

شئیطانین تانگوْسو 1994 Satantango 


مجار سینئماسی ایله دۆنیا سینئماسی‌نین ان بؤیۆک یؤنتمن‌لریندن بیریسی اوْلان بئلا تار، سینئماسینی فلسفیک آلت یاپی ایله اوْلوشدورموشدور. اوْنون اثرلرینده هم آنلامسال همی ده بیچیم‌سل اوْلاراق یئنی و اؤزۆنه اؤزل باخیشینی سیئنما دۆنیاسینا بخش ائتدیگینی گؤرۆرۆک.

بئلا تار شئیطانین تانگوْسو آدلی فیلمینی ۱۹۹۱-دن یؤنتمه‌سینه باشلاسا دا ۱۹۹۴-ده سوْنا اردیردی. بو فیلم سینئما تاریخینین ان اۆزۆن مئتراژلی فیلم‌لریندن بیریسی‌دیر ده. فیلمین سۆره‌سی ۷.۳۰ ساعات اوْلسا دا آنجاق یؤنتمنین ایزله‌یی‌چی‌لردن ”لۆطفن کسینتیسیز ایزله‌نیلسین ایسته‌یی ده هر یئرده یازیلمیش‌دیر.

فیلم مجاریستانین اوزاق بیر کندینده یاشایان کندلی‌لرین یاشادیقلاری دورومدان قورتولماق اۆچۆن یاپتدیقلاری پیلانا قارشیلیق، دۆزنلی پیلانین چاتیشماسینی آنلاتماقدادیر. فیلم خارابالیغا دؤنمۆش بیر کندده یاشایان آز سایلی کندلی‌لرین بیر ایللیک امک‌لرینین قارشیلیغیندا اؤده‌نیله‌جک پارانین اؤدنمه‌سی‌نی، گؤزلمه‌لریله ریوایته باشلاییر. آنجاق بیر ایکی نفر کنددن بو پارانی آلیب بؤیۆک بیر بؤلۆمۆیله گیزلیجه کنددن قاچیب یئنی بیر حیات قورما ایستک‌لری ایله حیاتا کئچیر. آنجاق بیردن داها اؤنجه اؤلدۆیۆ ظن ائدیلن ایریمیاش آدیندا بیر کندلی‌نین کنده گلدییینی ائشیدیرلر. اوْلابیله‌جه‌یی قدر کاریزماتیک، ائتکیله‌ییجی هم ده قوْرخودوجو اوْلان ایریمیاشین کنده گلمه‌سی اوْنلارین پیلانلارینی آلت اۆست ائدیر. اوْنلار داها جسارتسیزجه ایریمیاشا تسلیم اوْلورلار. ایریمیاش کندلرینی عدالتسیزجه یؤنه‌تیمدن قورتارماسی و اؤزۆنۆ بیر قورتاریجی، اؤزگۆرلۆکچۆ، عادیل بیر یؤنه‌تیمده پیلانلارینی هامییا چاتدیراراق اوْنلارین پارالارینی اؤز ایستک‌لری ایله اوْنلاردان آلیر.


فیلم عئینی بو آدی داشییان بیر روْماندان اوْلوشموشدور. شئیطان‌ین تانگوْسو فیلمین قوْنوسو، ایشله‌وی، اوْیونچولاری، موزیک‌لری، سینئماتوْگرافی‌سی و. هامیسی بیرلیکده مؤحتشم بیر اثرین یارانماسینا سبب اوْلوب‌دور. فیلم گئرچک زامانلی صحنه‌لر، آغیر دیالوْگلارلا دوْلو، دوْربینین حرکت‌لری، آرخادان دانیشان سسی بیر کاراکتئر کیمی قوللانماسی ایله زامانین یاواشلانماسی و ائیله‌جه اوْنا یئنی آنلام قاتماسی ایلا آغ قارا بیر تایسیز، همی ده هر بیر پیلاندا، هر بیر میزانسئنده، هر بیر دوربین ترپنیشینده گؤزدن یاغ آلان بیر فیلمین یارانماسینا سبب اوْلوب‌دور.


شئیطانین تانگوْسو آدلی فیلمین اساس قوْنوسو قوْرخودور. قوْرخونون تملی ایسه قانوندان باشلاییر. ساختا و یالان ریوایت‌لرین خالق ایچینده کؤک سالماسیندان. سانکی اورمان یاسالاری هله ده توْپلومدا آغالیق ائدیر. گۆجلۆ گۆجسۆزۆ سؤمۆرمه‌لی‌دیر. قوْرخودان اۆمیدسیزله‌شن اینسان هر شئی‌یینی اودوزا بیلر. زامانین دا بئله چاغلاردا آغیر کئچدیگی حیس اوْلونار. فیلمین بو قدر اوزون اوْلماسینین تملی ائله بونو گؤسترمک‌دیر. اینسانلار اؤلۆمدن هوْیوخورلار، اوْنون الیندن قاچماق ایسته‌ییرلر، بو قوْرخو ایریمیاشین کاریزماسیندا اؤزۆنۆ گؤسته‌ریر. آنجاق اساس مسئله دئمک اوْلار اؤلۆم مسئله‌سی دئییل، اؤلۆمدن قوْرخماق‌دیر. بو اؤلۆمدن قات-قات قوْرخونجدور. حتی اینسانلاری کؤله‌لر کیمی یاشامایا قدر سۆرۆکله‌یه بیلیر. آنجاق ساختالیغا اینانانلاری قوْرخولارینی بیر قیراغا بوراخا بیلمه‌ییب، سانکی اؤزلری دئییل مسخ اوْلموش بیر وارلیقلاردیرلار. ایریمیاش ایله پترینا پوْلیس ایداره‌سینده ایجبار ایله اؤزگؤرلۆیۆن ایلگیلری حاقدا دانیشیرلار. اوْ چاغ آدلیم فلسفیک سؤز یئنه بئینیمیزده جانلانیر: اینسان اؤزگۆرلۆیه محکومدور. 

فیلمه بیر شخص‌لر آچیسیندان باخماق اوْلار بیر ده قورولوش‌سال. شخصی آچیدان هر شخصین باشینا گلن اوْلایدا اؤزۆنۆن دانیلماز اوْیونو هر کسین گؤزۆندن گیزلی قالسا دا بیله اؤز گؤزۆندن ایراق دۆشه بیلمز. بالاجا قیزین اؤز خلوتینده اوْ پیشیگه سیچان داواسی یئدیردیب اؤلدۆرمه‌سی آردیجا اؤزۆ اؤزۆنۆ اؤلدۆرمه‌سی اوْنون دا بیله سوچسوز اوْلمادیغینی گؤسترمه‌یه بیر قانیت‌دیر. بئلا تار اوستالیقلا هر بیر صحنه‌یه بعضن نئچه باشقا شخصین آچیسیندان یاناشیب، ریوایتینی بۆتۆنلتمه‌یه چالیشیر. سانکی هرکس اؤز ایشینین بدلینی وئریر کیمی گؤرۆنۆر.

فیلمه شخص‌لردن علاوه گئنل آنلام قاتماق دا اوْلار. قورولوشچولوق  ایله ساختاری آچیدان باخدیقدا کندلی‌لرین یاشادیغی یئر مجاریستانی تمثیل ائتسه، ایریمیاش بیر کاریزماتیک ی لیدئر کیمی چیخیش ائدیر(لنین تصور اوْلونا بیلر). فیلمین آغ قارا اوْلماسینا باخمایارا یئنه بیر چوْخ صحنه‌لرین قارامسار اوْلوب ایشیقدان اوزاق چکیلمه‌سی اؤلکه‌ده واراوْلموش خفقانی گؤسترمک ایسته‌ییر. بونو سوْلچولوغون بشرییته وئردیگی میراثلارلا دا ایلگیلندیریک آچیقلایا بیله‌ریک. 

بئلا تار اؤزۆ سوْوییت‌لر بیرلیگینین داغیلماسی‌نین محصولو اوْلاراق سانکی داها هئچ نه‌یه اۆمیدی قالماییب‌دیر. فیلملرینده آغیر شیددتلی یئل اسینتیلری ایله موسیقی‌نین قاریشیمی ایزله‌ییچی‌نی بئینینده جیغیرلانان نئهیلیسمه ساری سۆرۆکله‌ییری. سانکی اینسانا داها یاشاماق سۆره‌سی بیتمیش‌دیر، ایندی ایسه اؤلۆم آیاغیندادیر.


چوْخ ایلگینج ایدی فیلمین بیر صحنه‌سینده بیر بایقوش تصویره چکیلیر. سانکی خارابالیق سئون بایقوشون آلین یازیسیندان‌دیر بیر چوْخ کۆلتۆرده(بیزیم کۆلتۆره تای) فلاکتین سیمگه‌سی اوْلا.


بو فیلم ۷ ساعات یاریم اوْلسا دا، فیلم بیتدیکده سن اؤز اؤزۆنله دئییرسن فیلم سانکی هله سۆرمه‌لی، هله آجی ریوایتلری دوْغرو دوْزگۆن باغلانمیش آغ قارا کادرلاردا سینئمانین پرده‌سینه قوسمالی‌ایدی.

@turkcesinema

#تانگوی_شیطان #بلاتار #تورکجه_سینئما #یؤنتمن


#بئلا_تار

#تورین_آتی


بیر چوْخ سینئما الیشدیریچی‌سی‌نین آچیسیندا تورین آتی‌ آدلی فیلم ۲۰۱۱ میلادی ایلده یؤنلتیلمیش اوْلسا دا، سینئما تاریخینین ان قالارغی فیلم‌لر سیراسیندا دایانیر.

فیلمین آدی: تورین تورین

 / A torinói ló / The Turin Horse»

یؤنتمن بئللا تار Bella Tarr  اصلینده مجاریستانلی‌دیر. 


فیلمه کئچمکدن اؤنجه قیسسا بیر آچیقلاما وئرمکده فایدا وار. فیلم نیچه‌نین سوسقونلوغا کئچیش دؤنه‌می آدی ایله بیلینن اوْلاراق، ایچه قاپانیشیندان سوْنراسینداکی حیکایه ایله باشلانیر. آدلیم حیکایه‌یه گؤره فردریش نیچه ۱۸۸۹-دا تورین‌ده یئرییَرکن بیر فایتوْن سۆرۆجۆسۆ ایله قارشیلاشیر. فایتوْنچونون بۆتۆن باسغی‌لارینا باخمایاراق حرکت ائتمه‌یی رد ائدن آتین رحمسیزجه‌سینه قامچیلاندیغینی گؤرن نیچه، بیرآندا آتین بوْینونا ساریلیب حوْزۆنله آغلامایا باشلار. بو اوْلایین سوْنراسیندا ائوینه دؤنۆر و هرکسه قارشی قاپیلاری باغلایاراق آناسینا، آنا من بیر آخماغام» دئدیکدن سوْنرا، سوْنوجوندا عؤمرۆنۆن سوْنونا دک سوسقونلوغا باشلاییر.

نیچه‌نین بو آغیر دویغوسال دورومونا سبب اوْلان شئی نه‌دیر؟ داها دا اؤنملیسی گؤره‌سن اوْ آتا نه اوْلموشدور؟


اصلینده بو سوْرولارلا فیلمی چکمه‌یه باشلایان بئللا تار، بیر آغیر و شیددتلی اسن یئلده ائوه دؤنرکن بیر بابا ایله آتی تصویره چکمکله باشلاییر. یالین و یالنیز بیر اوزاق دۆشمۆش اراضی‌نین اوْرتاسیندا بیر سو قویوسو وار، بیر ده بیر ائو. بئللا تار، بابا، قیز و آت اۆچلۆیۆنۆن بیربیری‌لری ایله ایلگیلنیب ائتکیلنمه‌لرینی سینئمانین چیلپاق دیلی ایله گؤزلجه‌سینه گؤزلر اؤنۆنه سریر. آخساقسیز میزانسئن‌لرین هر بیر آچیسی اؤزلۆیۆنده تایسیز بیر فوْتوْ شکیل‌لر بیرلشیمی ایله فیلمین بۆتۆنۆنۆ اوْلوشدورور. آغ قارا اوْلان تورین آتی آدلی فیلمده هارداسا دیالوْگ یوْخدور. بئللا تار بیر نئچه جۆمله‌دن علاوه موزیک ایله دوْغانین سسی قاریشیمیندا، ریوایتینی بۆتۆنله‌دیر. فیلم ۶ گۆنده اوْلوشور. بو دا دۆنیانین ۶ گۆنده دۆزلمیش اوْلدوغونا بیر ایشارت‌دیر. فیلم باشدان باشا تکرارلانان سس‌سیزلیکدن عیبارت‌دیر. بو دا اینسانین یاشامینا بیر استعاری یاناشماق کیمی آلقیلانا بیلر. اینسان حیاتا گلیر، بحرانلارلا یاناشی بیر تکرار دوْلوسو یاشامی سوْنونا چاتدیریب اؤلۆب آرادان گئتسین. ائله همین بو تکرارا قارشی چیخماق ایسته‌ییر بئللا تار. سانکی اینسانا هدفلر ده‌ییشیله بیلر.

بو فیلمی ایزله‌یه بیلمک اۆچۆن گئرچکدن سینئما چوْمورویلا بوْیا باشا چاتمیش اوْلمالی‌سینیز، یوْخسا یاریدا بیراخیب هئچ نه آنلامامیش کیمی سانکی بیر آنلامسیز صحنه‌لر ایزله‌ییبسینیز کیمی گلر سیزه. چۆنکی فیلم ۱۵۰ دقیقه‌دیر و بو ۱۵۰ دقیقه‌لیک فیلم ایسه بوْل-بوْل شیددتله اسن یئل، قاپی پئنجره جیریلداماسی، بیر نئچه دیالوْگ ایله اوْجاقدان گلن آتش سسی‌ندن عیبارت‌دیر. فیلمین بیر باشقا اؤنملی طرفی ده کی البته آت‌دیر. آتین حیاتا کۆسکۆنلۆیۆ گؤز آردی اوْلونمازدیر. بو کۆسکۆنلۆک گۆنۆ-گۆندن آرتماقدادیر. داها آرتیق شئیهه چکیب سس سالمایی دا بیراخیر. 

ائوین باشا باشیندان یوْخسوللوق یاغیر. بیرآز آرپا سویو، بیر نئچه سودا پیشمیش یئرآلما آتایلا قیزین گۆنلۆک تۆکه‌تیم‌لرینی تشکیل ائدیر. فیلمین سوْنو هر بیر سینئما حئیرانینین تۆکلرینی بیز-بیز ائده بیلر. 

فیلمه گؤره آنلادابیله‌جک صحیفه‌لرجه سؤز یازماق اوْلار.

بئللا تار اؤزۆ دئییر: تورین آتی اینسان وارلیغی‌نین آغیرلیغی حاقدا چکیلمیش بیر فیلم‌دیر. تکجه دئمک ایسته‌ییردیم باخینیز، نئجه آغیردیر گۆنده قویونون باشینا گئدیب سو گتیرمک! بو فیلم گۆنده تکرارلانان بیر عئینی مسیرین یانلیش اوْلدوغونو گؤسترمک اۆچۆن بیر یوْلویدو. بو ایده چوْخ ساده‌ایدی. هم ده هئچ بیر حشو ایله آرتیقلیغی اوْلمایاراق.»


نه‌یسه، بیرجه سۆزله هر بیر سینئما سئوری ایقناع ائدجک قدر گؤزل چکیملی بو فیلمین ایزلمه‌سینی هر کسه تؤوصیه ائدیریک.

@turkcesinema

#فیلم_تانیتیمی #تورکجه_سینئما


فیلمین آدی: نفسدن دۆشمۆش Breathless / ۱۹۶۰/ اؤلکه: فرانسه/ یؤنتمن: ژان لوک گوْدار/ اوْیونچولار: ژان پوْل بلموْندوْ، جین سیبیرگ، دانیئل بوْلاژه، ژان پیئر مئلویل و.


⁦️⁩⁦️⁩


فیلمین اؤزه‌تی:

همفری بوگارتا وورغون اوْلان، ماشین اوْغروسو، میشئل ایتالیایا گئتمک رؤیاسیندادیر. اوْ بو یوْلدا بیر ماشین اوْغورلاییر. یوْلدا آردیجا گئدن بیر پوْلیس مامورویلا درگیر اوْلوب اوْنو اؤلدۆردۆکدن سوْنرا پاریسه قاچاق دۆشۆر. میشئل اوْنا وورغون اوْلان پاتریشیا آمریکالی یوْلداشین گؤرۆر. میشئل ایتالیایا قاچا بیلمه‌لری اۆچۆن بیر یئردن پارا تاپماغا چالیشیر. آرد آردا اوْغرولوق ائدیر، هر یئره باش چ و.


گیریش: 

۱۹۶۰-لار آوروپا و دۆنیا سینئماسینا ان اؤنملی ایل‌لردن ساییلیر. بو ایلده اۆز وئرن اوْلایلار سینئما پرده‌لرینده بیر دئوریم یاراتدی. هله ده کی وار بیز اوْ ایلدن یارانان دالغانین ائتکیسین دانا بیلمه‌ریک. گوْدارین ایلک فیلمی اوْلان نفسدن دۆشمۆش سینئمانین فوْرم دۆنیاسیندا درین بیر ده‌ییشیم یاراتدی. اینسانلارین یاشاملارینداکی آنیلاری سینئما پرده‌سینه داشیدی. و بئله‌لیکله سینئمانین یئنی دالغاسینی بیزلره سوندو. (تقدیم ائتدی)

 البته اوْ بو یوْلدا تک دئییلدی. فئدریکوْ فیلئینی، آنتوْنیوْنی، تروْفو کیمی‌لری ده اوْنا اؤز تایسیز اثرلری ایله بو یوْلون گئنیشلنمه‌سینده یاردیمچی اوْلدولار. کایه دو سینئمادان گلیشیب ادبی روحلو فیلم‌لردن جانا گلمیش فرانسه‌نین یئنی دالغاچیلاری سانکی سینئمایا یئنی بیر روح باغیشلادیلار. بونلارین اثرلرینده گۆنده‌لیک یاشام تصویره چکیلیر. اینسانلار اؤز یاشاملارینداکی یاشادیقلاری اوْلایلاری سینئمانین پرده‌سینده ایزله‌مه‌یه باشلادیلار. 


فیلمه گؤره:

بیر اؤزل هنجارسیزلیقلا نظمسیزلیک وار فیلم‌ده. بو باغیمسیزلیلیغی بیز هم کاراکتئرلرین گؤرۆنۆمۆنده گؤرۆرۆک، همی ده فیلمین ریوایتینده. سانکی اوْنلارین هئچ بیر نسنه‌یه باغلیلیقلاری یوْخدور. ائیله‌جه ده فیلمین ریوایتی مکان و زاماندان باغیمسیز اوْلاراق هئچ بیر باغلیلیق داشیماییر. 

میشئل اؤز رؤیالاریلا، اؤز یاشام طرزی ایله یاشاییر، پاتریشیا ایسه اؤزۆ ایله نئتلشمه‌میش بیر دورومدا سۆرۆنۆر.

کاراکتئرلرین اؤز ایچ وورنوخمالاری سوْنوجوندا، دیراماتیزه بیر فضادا، جینایی اوْلایلار دا گؤرۆنۆر، سئوگی‌سل آنلار دا یاشانیلیر. فیلمین سوْن سئکانسی پاتریشیانین گؤردۆیۆ ایش ایله داها ایزله‌مه‌لی، داها دارتیشیلمالی اوْلور. فیلمده قادین مسئله‌سی و یؤنتمنین توْپلومدا قادینین قازاندیغی قوْنوما الیشدیرل یاناشماسینا شاهید اوْلوروق. آمئریکا قادینی ایله فیرانسیس قادینلاری موقاییسه اوْلونور. پاتیرشیانی بیر ایده‌آلیست کیمی تصویره چ و بو ایده‌آلیسمی نقد ائدیر. سانکی فیلم سوْن سئکانسدا دئییلن: سن گئرچکدن هرزه‌سن!» سؤزۆنۆ دئمک اۆچۆن دۆزلدیگی، ایزله‌ییچی‌نین بئینینده یووا سالیر.


 @turkcesinema

#فیلم_تانیتیمی


فیلمدن بیر دیالوْگ:

پاتریشیا: چوْخ پیس‌دیر!

میشئل: نمنه؟

پاتریشیا: آداملاری ساتماق!

میشئل: یوْخ نوْرمال‌دیر! ساتقینلار ساتار، اوْغرولار چالار، قاتیل‌لر اؤلدۆررلر، وورغونلار ایسه سئورلر!


© Breathless



.

مربع آدلی فیلم، ایسوئچ‌لی یؤنتمن، روْبئن استلوند-ون، ۲۰۱۷ده، یئتمیش اینجی کن فئستیوالینین قیزیل خورما آغاجی اؤدۆلۆنۆ قازانان فیلمی‌دیر. فیلم ساختا قهرمان پرورلیک‌له باشلانیر. و بو ایلغیملیقلارین بوْش اوْلدوغلانیری ثبوتلامایا اوزانیر. 

کریستیین بیر اینجه‌صنعت موزئیی‌نین سوْروملو مودورودور. سحر ایشه گئدرکن بیر قیزین ”قوْیمایین منه ساری گله لۆطفن، اوْ منی اؤلدۆره‌جک دئیه باغیراراق یاردیم ایسته‌مه‌سی سوْنوجوندا قیزی قورتارمیش کیمی نئچه آنلیق اوْلسادا بیله قهرمانلیق حیسسی ایله دوْلور. آنجاق بونون بیر ساختا  اوْیون اوْلوب بو اوْیونلا اوْنون جئب تئلئفوْنون، پارالارین و بؤیۆک باباسیندان میراث قالان دۆیمه‌لرینین اوْغرولانماسینی دویدوقدان سوْنرا آخماقلیق حیسسینی یاشاییر. یؤنتمن  مربع‌ده ده اؤنجه‌کی فوْرس ماژور» آدلی فیلمینه تای توْپلومدا گؤردۆیۆ توْپلومسال اوْلایلارا الیشدیرل یؤندن یاناشیر. یؤنتمنده‌کی اینسانا و یاشاما اومودسوزلوغو بئرگماندان بوْرج آلینسا دا، فیلم‌لرینین ایچه‌ریسینده معما سایاغی ایشله‌نن سئکانسلاردا هیچکاک‌ین ایزلرینی ده گؤرمک اوْلور. مربع ده هر نه‌دن آرتیق ساختاکارلیق، ایکی اۆزلۆلۆک، ریاکارلیقلا تظاهر گؤزه چارپیر. آیدینلیق، هۆنر، عدالت کیمی سؤزلرین بوْش اوْلدوغو آچیقلانیر. یئنی اینساندا بینؤوره سالان قوْرخو فیلمین باشاباشیندا گؤز اؤنۆنده‌دیر. فیلمده اینسانلارین قوْنوملاریندان ائتکی‌له‌نن گۆنده‌لیک ایلیشکیلری گؤز اؤنۆنه گلیر. سانکی یئنی عصرده اینجه صنعت ده  ابتیذالا چکیلیب‌. هۆنر آنلاییشی پول ایله اؤلچۆلۆر. چۆنکی هۆنری یاشادان آزاد بازاردان تزریق اوْلونان سایسیز پارالاردیر. قوْنوملاردان آسیلی اوْلاراق بیر هۆنری موزه‌ده اینجه صنعتلیکدن یوْخسون هر نه‌یی اینجه‌صنعت آدی ایله موخاطبه سونماق اوْلار کیمی گؤرۆنۆر. مربع توْپلومدا بوتون عدالت‌سیزلیک‌لره باخمایاراق عدالت و برابرلیک سیمگه‌سی‌دیر. آنجاق اوْنون دا اصیل آنلامینی تبلیغات تیزئرینده پارتلایان بالاجا دیلنچی قیزین باشینین قضاسیندا گؤرۆرۆک. هزینه‌لرینی آزاد بازاردان تامین ائدن بو موزه اینسانلارین اعتیراضینا معروض قالاراق آردیجا بیر چوْخ سوْرونلارلا توشلاشیرلار.



فیلمده مئیمونا بنزر آدامین سئکانسی توْپلومون اوْرمانا چئوریلیب، گۆجسۆزلۆکله قوْرخودان دوْلایی سوْسماسینی قاباردان اینسانلار گؤسته‌ریلیر. سانکی منله ایشی اوْلماسا تام ضعیف بیریسینه تجاووز بیله ائتمکده اؤزگۆردۆر. اسکی اینسانلارین ایندیکی اینسالارلا موقاییسه‌ده داها گۆوه‌نیلیر اوْلدوقلاری بیر خاطیره دئمکله وورغولانیر. سانکی یئنی اویغارلیق(تمدن) اینسانی داها قوْرخاق، داها یالنیز، داها اوْیونباز، داها شعاروئرن بارا گتیریب. اینسانلار آراسیندا داها سئوگی آرادان قالدیریلیر. هرکسه سادجه گۆوه‌نسیزلیک مئیدان اوْخویور. آنه ایله کریستینین سئکس صحنه‌لری بونون قانیتی‌دیر.

بۆتۆن بونلارا رغمن فیلمین ریوایتلری بعضن جاوابسیز قالیر. سانکی ایکی ساعات ۲۲ دقیقه ریوایتی بۆتۆنلتمه‌یه یئتمه‌میش کیمی گؤرۆنۆر یا بعضی ریوایتلرین حشو و فیلمده اوزالدیجی اوْلدوقلاری نظره گلیر.


بایرام آیی‌نین ۱۷‌سی آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی‌نین حیاتا کئچمه گۆنۆ آنیسینا»

احمد کسروی اؤزۆ شیخ محمد خیابانی‌نین دئموْکرات فیرقه‌سی آدلی حیزبیندن قیراغا قوْیولموشلاردان بیریسی اوْلدوغونا باخمایاراق، شئیخی دۆننه کیمی چیگین‌لرینده دوْلاندیریب آمئریکانین ویلسوْنو وارسا، بیزیم ده شئیخیمیز وار دئیه‌ن ایکی اۆزلۆ اینسانلاری قینایاراق اوْنلاری بی‌سر و پا» آدلاندیریب بو مضموندا یازیر: دۆننه کیمی شئیخین نطق‌لاریندا بیر ائشیدن اوْلاراق اوْنو آلقیشلاییب، فیشقا-چپیک چالماقلا یاشاسین سسله‌ین‌لر، بوگۆنلری شئیخین جانسیز بدنی‌نین اۆستوْنده اوتانمازجاسینا شادلیق ائتمک‌ده‌دیرلر.

شئیخ محمد خیابانی ۱۲۵۹ گۆنش ایلی دوْغوملوسو، بیر بازرگان اوشاغی، شبیسترین کندینده دۆنیایا گؤز آچیر. آتاسی عبدالحمید آناسی ایسه رقیه سلطان ایدی.  آتاسی ایله پتروْفسکی‌ده (داغیستان) تجارته مشغول اوْلماقدان تئزلیکله واز کئچه‌رک تبریزده طالبیه مدرسه‌سینده فقه ایله اصول درسینی اوْخومایا باشلاییر. آنجاق باشقا فقه عالیم‌لرینه تای اوْلماییب بیلیمین بیر چوْخ ساحه‌سینه ده ال اوزادیر. فقه، ریاضی و نجوم کیمی بیلیم داللاریندا اوزمان ایدی. تۆرکجه اوْلان آنا دیلی ایله بو داللاری باشقا اؤیرنجی‌لرینه ده اؤیرتمکده ایدی. شئیخ تبریزین خیاوان محله‌سیندن اوْلدوغو اۆچۆن خیابانی آدی ایله تانینیر. 

انجمن ایالتی آذربایجان ۱۲۸۵ ده ایشه باشلاییر. خیابانی ده بو تاریخدن یئنی تجروبه‌لره گیریشیر. ۱۲۸۷ تیر آییندا محمدعلی شاه مجلیسی توْپا باغلایب و تئزلیکله عین الدوله تبریزی، مشروطه‌نین چیرپینان اۆره‌یی اوْراداجا ایشلک اوْلان یئری،  اۆز لشکری ایله محاصره‌یه سالیب تئز نفسدن سالماق قناعتینه چاتیر. آنجاق محاصره اوْن‌بیر (۱۱) آی اوزانیر. خیابانی ده ستارخان ویا باقیرخان کیمی‌لری ایله دیره‌نیشه دوام ائتمکده یاردیمچی اوْلور. ایالتی ولایتی انجمنی‌نین ان کیچیک یاشلیسی اوْلماسینا باخمایاراق ان درین دانیشان دا ائله همین جاوان شئیخ ایدی. سوْنوندا ۸ باشقاسی ایله بیرگه آذربایجانین تمثیلچی نماینده‌سی کیمی ایکینجی مجلیسه سئچیلیب تهرانا یوْللاندی.
گئنل اوْلاراق ایکینجی مجلیس فیرانسیز میللی مجلیسیندن اؤرنک آلیناراق ایشه باشلادی. بو مجلیسین ایشه باشلاماسی ایله بیرگه چئشیدلی فیرقه‌لر و اؤرگۆت‌لر ده قوروملانمایا باشلادی. دئموکرات حیزبی یا ائیله‌جه اجتماعیون عامیون و اوْنلارا قارشی فعالییتده اوْلان اعتدالیون بو تاریخدن بری ایشه باشلادیلار. ۱۲۹۰ دی آی‌نین اۆچۆنجۆ گۆنۆ ناصرالمک‌ون بویوروغو ایله مجلیس قاپانیلیر، تبریزسه روسلارین الی ایله ایشغال اوْلونور. صمدخان شجاع الدوله تبریزین والیسی آدلانیر و بئله‌لیکله آزادلیق اوغروندا موباریزه آپاران وطن اوْغوللاری بیر-بیر دارا چکیلیرلر. مشروطه‌چیلره قارشی صمدخانین وحشیجه داورانیشلاریندان، مشروطه‌چی‌لری وحشی ایتلرین قاباغینا آتماسینا تاریخ شهادت وئریر.
مجلیس قاپانیلاندان سوْنرا خیابانی قافقازا گئدیر، دوروملارین آغیر اوْلدوغو اۆچۆن بیر قیراقدا سس‌سیز قالماق مجبورییتینده قالیر. یئنه دایانا بیلمه‌ییب ایزین آلاراق ی فعالیت ائتمه‌مک شرطی ایله تبریز بازاریندا آلیش وئریشه مشغول اوْلور. آنجاق بو آرالاردا گیزلیجه دئموْکرات آدی ایله تانینمیشلاری قوروملاتماغا جان آتیر. دئمک کی بو گیزلی فعالییت سایه‌سینده یئنی‌دن دئموْکرات فیرقه‌سینه بیر دیرچه‌دیجی یئنی روح باغیشلاییر.

دۆنیا بیرینجی ساواشدایدی. قاجار دؤولتی ایکی قارشی قارشی‌یا دایانمیش گۆجلرین ساواشاجاق مئیدانلارینا چئویریلمکده‌ایدی. بونا باخمایاراق ایلک باشدان قاجار دؤولتی اؤز طرفسیزلیگینی رسمی اوْلاراق اعلان ائتمیشدی آنجاق روسلار بیر یاندان عوْثمانلی، آلمانیا و اینگیلیس قوْشوْنلاری باشقا یؤنلردن بو توْرپاقلارا گیرمکده‌ایدی‌لر.

نهایت بیر ایل بوْیونجا سۆره‌ن ایکینجی مجلیس ۱۴ آذر ۱۲۹۳-ده بیرینجی ساواشین باشلانماسی ایله ۶۷ مجلیس نوماینده‌سی ایشتیراکی ایله ایشه باشلادی. آنجاق بو مجلیس ده داوام گتیره بیلمه‌ییب ۲۱ آبان ۱۲۹۴ قاپانیلیب مجلیس نوماینده‌لری‌نین بیر چوْخو ایسه عثمانلی‌یا بیر  سیغینماجی کیمی گئدیرلر. اوْجۆمله‌دن شئیخ محمد خیابانی‌یه ده ایشاره ائتمک اوْلار. ندنسه شئیخ تۆرکیه‌نین قارص شهرینده عثمانلی‌لار طرفیندن توتوقلانیب اوْراداجا چوْخ سرت موضع‌لر ایله اؤزۆنۆ سرگیله‌ین شئیخین دوستاق ایله تبعید چاغلاری بیتدیکدن سوْنرا یئنه ایرانا قاییدیر. بیرچوْخو بونا اینانیر تۆرکییه‌دن قاییتمیش شئیخ ایله اؤنجه‌کی شئیخین دۆشۆنجه‌لری چوْخ فرقلنمیش ایدی. داها دۆشۆنجه‌سینده آذربایجانی قورتارماق قیغیلجیملاری سؤنمز آتش‌لره دؤنۆب، دئموْکرات فیرقه‌سی آدی ایله اکدیگی دنه ایسه جۆجرمک‌ده ایدی. تقی رفعت کیمی اینسانلار دا خیابانی‌یه اوْلوملو ائتکی‌لر بیراخماقدایدیلار. کسروی تحقیر لفظی ایله یازیر اؤزۆنۆ  آغوز (اوْغوز) تۆرکلرینین نسلیندن بیلن تقی رفعت کیمی‌لری خیابانی‌نی هر آن ایراندان قوْپارمایا سۆرۆکله‌ییردیلر. تقی رفعت تجدد گۆنده‌لیگینی نشر ائدیردی.

شئیخ ۱۲۹۷ مرداد آییندا ۱۹۱۹ آدلی بیر طرفلی سؤمۆرگه‌چی قراردادا اعتیراض ائدیب اوْنو قیناییر. بیر ایل بوْیونجا گۆجۆ الینه آلماغا جهد ائدن دئموْکراتلار بیر یاندان قحطلیک ایله موباریزه ائتمکده‌ایدیلر باشقا یاندان ایسه #جیلولوق آدی ایله تانینان آسوْرولارین خائینجه سالدیریلارینا مشغول اوْلموشدولار و بو حقیقی آزادلیغا ال چاتماغا انگل یاراتمیشدی. بئله بیر دورومدا ایکن ده دئموْکراتلار آراسیندا ایکیجه‌لیک یارانمیشدی. خیابانی ایله نوْبری بیرینجی دسته‌ده، دکتر ذین العابدین ایرانشهر ایله کسروی کیمی‌لری ایکینجی دسته‌ده دایانیردیلار.

آلتی آی یاخینلیغیندا مارشیموْندان ایزینلی اوْلاراق، اؤزللیکله آذربایجانین باتی بؤلگه‌لرینده یۆزدن ایکی یۆز مینه یاخین گۆناهسیز اینسانینی قانسیزجا اؤلدۆرمکده اوْلان آسوْرولار، ائرمنی‌لر و کۆردلری، ۱۲۹۷ خرداد آییندا، عثمانلی اوْردوسو بیر قورتاریجی ملک کیمی مئیدانا گیرمه‌سی ایله دایاندیریب اوْنلاری آذربایجان توْرپاقلاریندان ائشیگه اؤتۆرۆر. آنجاق یئنه تبریزده گۆج دئموْکراتلارین الیندن چیخیب تنکابنی کیمی بیریسینین الینده ایدی. بئله‌لیک‌له دؤردۆنجۆ مجلیسه حاضیررلیقلار باشلانماقدایدی.
آنجاق داها دئموْکرات فیرقه‌چی‌لری یئنی فازلارا گیرمیشدیلر. اوْن گۆن اؤنجه‌دن ۳۴۰ نفره یاخین دئموْکراتی ایستی و دوْلغون دانیشیقلاری ایله تئوْریک آجیدان دوْلغونلاتمایا باشلامیش ایدی. هم ده آرتیرمای‌دیر اوْنلار اؤنجه‌دن سیلاحلانمیشدیلار. ۱۷ فروردین ۱۲۹۹خیابانی بۆتۆن دئموْکراتلاردان اسلحه‌لری ایله تجدد گۆنده‌لیگینین اؤنۆنده حاضیر اوْلماقلارینی ایسته‌دی. شهر قاریشدی، بۆتۆن ایداره‌لر دئموْکراتلارین الینه دۆشدۆ و بئله‌لیکله شئیخ محمد خیابانی بو قالخینمانین بیرینجی لیدئری کیمی گۆجۆ الینه آلدی.
میللی گۆوه‌نی آرتیردی، هم ده مشروطه حؤکۆمتی و ایالتی ولایتی اساسلارا صادیق فعالییته باشلادی. بئش آی بوْیونجا #آزادیستان قورولدو، خیابانی‌نین آذربایجان تۆرکجه‌سینده آتشلی دانیشیقلاری تجدد گۆنده‌لیگینده ترجۆمه اوْلاراق فارسجا چاپ اوْلوب یاییلماقدایدی. دئموْکراتلارین اوْ یاریم ایلده گؤردۆکلری ایشلریندن ان اؤنملیسینی تبریز جولفا دمیر یوْلونون چکیلمه‌سینه ایشاره ائتمک اوْلار.

همایون کاتوزیون ادموْندز سندلرینه دایاناراق ایثبات ائدیر دئموْکراتلار ۱۹۱۹ قراردادینا دییل، اؤز ی دۆشۆنجه‌لرینی قوروملاندیراراق تثبیت ائتمک، هم ده بولشوْویسمه قارشی اؤز ایده‌آللارینا یاخین یئنی خریطه‌لر چیزمک اۆچۆن مئیداندایدیلار.

معاریفلنمه‌میش بیر میللت اؤزگۆرلۆیۆنۆ قوْرویا بیلمز دئیه‌ن خیابانی ایلک باشدان معاریفلنمکدن یانایدی. سانکی اؤزۆ ده بیلیردی معاریفلنمه‌میش خالقا گۆونمک اوْلماز. هر آن باشقاسی‌نین کؤله‌سی و سؤمۆرۆلمۆشۆ اوْلاجاغی قاچیلمازدیر. نئجه ده سوْنوندا ائله همین معاریفسیز اینسانلار دئموْکراتلاری قوربان وئردیلر. دئموْکراتلار تبریزدن خاریج باشقا آذربایجان شهرلرینده دۆزگۆن قوروملانا بیلمه‌دیکلری اۆچۆن هم ده داخیلی خیانت‌لر و خاریجی باسقیلار سوْنوجوندا داغیلماقدایدیلار. سوْنوندا ۲۱ شهریور ۱۲۹۹ روس قزاقلاری تبریزه گیریرلر. دئموْکراتلار ایسه دیره‌نیرلر. ان سوْن نفسینه قدر ساواشان دئموْکرات ائله ایلک باشدان ساواشماقدا اوْلان شئیخ محمد خیابانی اؤزۆ اوْلور. ۲۲ شهریور ۱۲۹۹دا قوْنشوسو حسنعلی میانجی‌نین ائوی‌نین آلت قاتیندا توْپانچاسی الینده‌ایکن سوْن قوْرشونونا قدر دیره‌نیب سوْنوندا اسماعیل قزاق آدلی بیریسی‌نین طرفیندن قورشونلاناراق حیاتا گؤز یومور.
خیابانی تبریزین سئید حمزه مزارلیغیندا توْرپاغا تاپشیریلیر، آنجاق سوْنرالار اوْ مزارلیغین یئرینده مدرسه تیکمک ایسته‌ییرلر بو اۆزدن شئیخین سۆمۆکلرینی مزاریندان گؤتۆرۆب ری شهرینده عبدالعظیم حسنی‌نین مزارلیغیندا بو دفعه غوربتده یئنی‌دن توْرپاغا تاپیشیریلیر. هله ده مزارینین ایندیکی دورومو اۆره‌ییمیزده‌کی یارانی داها دا آجیشدیریر.

۱۷/۱۲/۹۷

قایناقلار:
- تاریخ مشروطه، احمد کسروی
- تاریخ ۱۸ ساله آذربایجان ، احمد کسروی
- قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز، علی آذری
- دو مبارز مشروطه، رحیم رئیس نیا، عبدالحسین ناهید
- اقتصاد ی، محمد علی همایون کاتوزیان
- قیام آذربایجان و ستارخان، اسماعیل امیر خیزی



مشروطییت، مدرنیته، ریضاخان

مشروطه دؤنمی ایرانا مدرنیته‌نین گیریش قاپیسی ساییلیر. بو گزاره‌نی آچیقلامامیشدان اؤنجه مدرنیته نه دئمک‌دیر سؤزۆنۆ آچیقلامامیز گره‌. بلکی ان ساده تعریف سنت‌ین قارشیسیندا دوْغان یئنی دۆشۆنجه‌لره مدرنلیک آدی وئرمک اوْلا. بو اۆزدن مدرنیته‌یه قارشیلیق تجدد» سؤزۆنۆ ده ایشلده بیله‌ریک. آنجاق بیز مدرنیته‌نی بئله تعریفله‌ییریک: سنتی باخیشلاردان آیریلیب، بیلیمه اؤنم وئریب، اینسان دئیه بیر فنوْمنین حضور و اؤزگۆرلۆیۆنۆ قوْرویا بیلسین دئیه تئخنوْلوْژیانی خیدمته آلیب اصیل گۆجۆ میللت‌ده گؤرۆب، ائیله‌جه اوْنلارین ایستکلرینی یئرینه یئتیرسین دئیه دؤولت قوروب، بۆتۆن آلانلاردا قوروملاشمایا یؤنه‌لیب، یاسال چرچووالار ایچه‌ریسینده یئنه میللتین آرمان و ایده‌آل‌لارینی دۆشۆنن سۆره‌جه مدرنلشمه سۆره‌جی آدی وئرمک اوْلار. دئمک اصل تفکیک قوایا صادیق باغیمسیز ائیله‌جه گۆجلۆ دؤولت قورا بیلمک بونون ان تمل گرکلریندن‌دیر. بیرجه سؤزله مدرن دؤولت، اینسانین بیرئیسل(فردی) اؤزگۆرلۆکلریندن، توْپلومسال اؤزگۆرلۆکلرینه قدر سیغوْرتالایا بیله‌جک دؤولته دئییلیر.

بو مقدمه ایله مشروطه حرکاتی‌نین ندنلرینی آراشدیریب سؤزۆمۆزۆن آردینی توتمایا چالیشاجاییق. ایران و بۆتۆن دۆنیانین بیر نئچه اؤلکه‌سینده گئدن سۆره‌جلری گؤز اؤنۆنه آلاراق بیلینجلنمکله یاناشی یئنی ائیلم‌لر، یئنی توْپلومسال چالخینمالارینا شاهید اوْلوروق. توْپلومو دورغون(ایستا) دییل، جانلی و هر آن بیر ده‌ییشیمه ایمضا آتاجاغی قدر گۆجلۆ گؤرمکدن یاناییق. بیر چوْخ آراشدیرماچی‌نین نظریجه ایراندا مشروطییت، تۆرکییه‌ده تنظیمات باتی‌دان گلمه (آوروپادان اؤزللیکله) بیر یئنی آخیم اوْلاراق، یئنی بیر گۆجلۆ و دۆزنلی دؤولت قورمایا یؤنه‌لیک گؤرۆنن بیر توْپلومسال ائیلم ایدی. تام اوْنون الینده اوْلان گۆجۆ شاهدان آلیب میللتین آراسیندا بؤلۆشدۆرمک بو یئنی دالغانین ایده‌آل‌لاریندان ساییلیردی.


مدرن دؤولتین قورولماسی نه دئمک‌دیر؟ کیمی سوْرغونون جاوابیندا دئمه‌لی: مدرن دؤولت دۆزنلی اوْلار، اوْندا گۆج سیستئمی بؤلۆنمۆش(اصل تفکیک قوا) حالدادیر، صاندیق دئموْکراینا سایغیلا یاناشارلار. شاه ایسه ظل‌الله-لیقدان خالقین سوْروملوسو ائیله‌جه اوْنلارین ریفاهلاری اوغروندا چالیشان قوْنومونا قدر یئنر. شاه اوْلسان دا بیله قانونا مشروط اوْلمالیسان. مشروطه اصلینده هرکسین قانونا مشروط اوْلماسی دئمک‌دیر.

مدرن دؤولت قوْنوسوندا ایکی تمل بؤلۆم آییرساق؛ بیرینجیسی میللت(اولوس) اوْلاجاق ایکینجیسی ایسه دؤولت. یئرواند آبراهاماین ایران توْپلومونو بیر فرقلی، نئچه رنگلی، چوْغول(متنوع) بیر توْپلوم کیمی نظره آلیب اوْندا اۆچ بؤلمه‌یه ایشاره ائدیر: بیرینجی مذهبی بؤلۆنمه، ایکینجی ائتنیکی و یا دیل اساسیندا بؤلۆنمه، اۆچۆنجۆسۆ ایسه یاشام طرزلری‌نین فرقلی‌لیگی اساسیندا بؤلۆنمک‌دیر. سوْل مفکوره‌لی البته ایقتیصادلا برابر فرهنگه ده اؤنم وئرن یئرواند آبراهامیان اولوس طرفیندن قوْنویا یاناشیب اؤز تحلیلینی اوْرتالیغا بوراخماسی دئمک کی باشقا بۆتۆن تاریخسل توْپلوم بیلیمینه دایاناراق تحلیل ائدن‌لرین ایلکی ساییلیر و بو اوْنون ایران بین دو انقلاب آدلی کیتابی‌نین اؤزللیگی ساییلیر. بیز ایران بین دو انقلابی اوْخودوقجا داها پارانوْیایی ( توهم توطئه) باخیشلاردان اوزاقلاشیب، ایران توْپلوموندا گئدن گلیشمه‌لری دئمک توْزسوز بیر باخیشلا گؤره بیلیریک. آبراهامیانین دایاندیغی پارادایم فرقلی-فرقلی توْپلولوقلارین مدرن دؤولتین قورولوشوندا اوْینادیقلاری روْللارین ریوایتی‌دیر. 

مشروطه‌دن قاباق هئچ بیر فرقلی سسین ائشیدیلمه‌مه‌سینی ائمیل زولانین ۱۸۸۵میلادی ایلنده قلمه آلدیغی شاه اثری اوْلان ژئرمینال اثریندن فایدالانیب آچیقلایا بیلریک. ژئرمینالدا ماهو آدیندا بیر ایشچی وار، ماهونون کاترین آدیندا گنج یاشلی گؤزل بیر قیزی اوْلماسینا باخمایاراق، هم ده یاشادیقلاری ائوین بالاجا یئر اوْلدوغونو گؤز اؤنۆنه آلاراق، یاتما یئری اوْلمایان ائتییئن آدیندا بیر باشقا ایشچی‌یه ائوینده اوْنون یاتماسی اۆچۆن یئر وئرمه‌سی ایله تانیق اوْلوروق. بو یاشام طرزینه قاتلاشیب بیر بیریسینین حضورونا عادت ائدن اؤزگه ائتییئن ایله کاترین سانکی دوْغما اینسانلاردیلار. هر گئجه آشاغی تخت‌دن کاترینین چیلپاق بدنینی گؤرن ائتییئن اوْنون یئره دۆشن باش ساچینا باغلادیغی سانجاقلارینی یئردن تاپیب تختین اۆست قاتیندا ساچلارینی داراماقدا اوْلان کاترینه وئریر. بو یاشام طرزینه آلیشمیش اینسانلار بیر آن اوْلسون بیله باشقا فیلر بئیینلرینه چاتماییر. شرم دئیه بیر شئی آرادا یوْخدور. سانکی هر شئی عادی وضعیتینده‌دیر. بو رومانین بو تیکه‌سینی گؤز اؤنۆنه آلاراق مشروطه‌دن قاباقکی ترپه‌نیشسیزلیگی تحلیل ائتمک اوْلار. اینسانلار بئلنچی یاشادیقلاری یاشام طرزینه عادت ائتمیشدیرلر. بو یاشام طرزینده شاهین اؤز یئری میللتین ده اؤز یئری وار ایدی. بو دۆزنی پوْزان آوروپا گؤرمۆش آیدینلارین روْلونا، هم ده خالق کۆتله‌سینه چاتان یئنی دۆنیا گؤرۆشلرینه ایشاره ائتمک اوْلار.


  مدرنیته‌نین ایلک سوْنوجلاریندان بروکراسی‌یه ایشاره ائتمک اوْلار. بو اۆزدن پیشا مدرن دؤولتلرین نه دئموْکراسی دردلری اوْلوردو نه ده چیلخا ایستیبدادلاری گؤزه گلیردی. بروکراتیزه اوْلموش دؤولتین ثمره‌سی کسینلیکله ایستیبداد اوْلاجاق‌دیر. بو ایستیبدادا سوْن وئرمک ایسته‌ین وارلیق همین چئشیدلی توْپلولوقلارا ایشاره ائده بیلریک.

بیر یاندان مدرنیته دالغاسی سوْنوجو اوْلاراق حقوق ایله قانون سؤیلملی قوروم‌لارین باش قالدیرماسی سوْنوجوندا توْپلومسال آیاقلانمالارا ندن اوْلماقدایدیسا، قارشیدا قاضی القضاتلیق‌دا هئچ بیر لذت دویمایان ظل الله، داور مطلق، شاهنشاه، حافظ‌الرعایا، فاتح الهی، قبله عالم و. دایانیردی. مدرنیته سوْنوجوندا قورولموش اوْلان دؤولت باشچیلاری، خیدمت وورغونو اوْلماقدانسا، موطلق گۆجۆ قازانماق اۆچۆن اللریندن گله‌نی اسیرگه‌میردیلر. بئله اوْلونجا مشروطه‌چی‌لیک داها آرتیق دیققت مرکزینه گلیردی. مشروطه‌نین باشیندا آیدینلارا، فی صاحیب‌لرینه ایشاره ائتمک لازیم‌دیر. اوْنلار سلطنت ایستیبدادینا قارشی مشروطییتی، مذهب بۆتؤوجۆلۆیۆنه قارشی سئکوْلاریسمی، خاریجی امپریالیسم‌لره قارشی ایسه ناسیوْنالیسمی اؤنه‌ریب رئکلام ائدیردیلر.

دئمک مشروطه آیدینلار و دانیشیق گۆجۆنه مالیک اوْلانلارین آیاقلانیب توْپلومون بۆتۆن کۆتله‌سینی مئیدانا گتیره بیله‌جک اینسانلارین دؤنمی ایدی. ادوارد سعید دئمیشکن آیدین کۆتله ایله موقایسه‌ده فرقینده‌لیک و دانیشیق گۆجۆنه مالیک اوْلان بیریسی‌دیر. آیدین کۆتله‌نین دانیشان دیلی‌دیر. مشروطه آیدینلاری باشدا شیخ محمد خیابانی اوْلماقلا بونا اینانمیشدیلار بو میللتین ی اینقیلابدان قاباق بیر فرهنگی اینقیلابا احتیاجی وار.

بۆتۆن بو گلیشمه‌لری گؤز اؤنۆنه آلیب بیر کودتا دؤولتی کیمی اوْرتایا چیخان ریضا پهلوی نئچه ایللیک بیر ده‌ییشیم-گلیشمه پروْسه‌سینین توْرموزونو چکیب اوْ آخیما قارشی بیر ایستیبدادی-بۆتؤوجۆل-سانترالیست حؤکۆمت قورمایا باشلادی. اوْ مشروطه میراثینا صادیق قالماییب ایستیبدادی کۆلتۆره بۆرۆنه‌رک دۆننین قهرمانلارینی بیر آنتی قهرمان کیمی تحریف ائدیب میللتین قارشیسیندا دایاندیردی. آردیجا یئرینی برکیتمک سۆره‌جینده گؤردۆیۆ ایشلری ایله حقیقتی ده‌ییشدی. هر شئیی تحریف ائدیب اؤزۆنۆ بیر قورتاریجی کیمی اؤنه چکدی.  نئچه ایللیک توْپلومسال ترپنیشلری، اؤز راسیستی تلرینه قوربان وئردی. 

  مشروطه‌نین ریضاخان آدلی بیر جلادین الی ایله قتله یئتیشمه‌سی سانکی مدرنیته پروْژه‌سی‌نین قتل ائدیلمه‌سی دئمک ایدی. سوْنوجدا ایرانا مدرنیته یئرینه مدرنیزاسیون گلمه‌سی ایله بیر فاشیست دؤولت قورولدو. بونون سوْنوجوندا بیر دؤولت-بیر میللت (بیر سس، بیر رنگ، بیر ائتنیک، بیر مذهب) تلری پیلانلانیب بئله بیر تک سسلی آختا فیلرله توسعه ایله قالخینما یوْلوندا هئچ بیر سوْنوجا واریلمادی. بو سۆره‌جی دکتر محمدعلی کاتوزیان ایران جامعه کوتاه مدت آدلی مقاله‌سینده گؤزلجه‌سینه آچیقلاییر. کاتوزیان ایرانی کُلنگی بیر توْپلوم گؤرۆر. بونا اینانیر ایراندا هر بیر اینقیلاب عرفه‌سینده بیر سیرا آیاقلانمالار اۆز وئریر. بو آیاقلانمالار سوْنوجوندا بیر آنارشی یاشانیر، آنجاق سوْنو بیر باشقا یئنی ایستیبدادا چاتیر. بئله اوْلونجا دا هئچ بیر گؤزه گلیم ده‌ییشیم، هئچ بیر گلیشمه گؤزه چارپماییر. تام بیر بوْش یووارلاق سۆره‌کلی‌لیگی! (دور تسلسل باطل)


۲۴ اسفند ۱۳۹۷


قایناقچالار:

ایران بین دو انقلاب، یرواند آبراهامیان

تاریخ مشروطه، احمد کسروی

ایران جامعه کوتاه مدت، محمدعلی کاتوزیان

نقش روشنفکر، ادوارد سعید

نقد مدرنیته، آلن تورن



موْللانصرالدین ژورنالی‌نین بیرینجی ساییسی‌نین ایل دؤنۆمۆ آنیسینا



اوْندوْققوزونجو عصرین سوْنلاری، ییرمینجی عصرین ایلکلرینده موللانصرالدین ژورنالینین بیرینجی نۆمره‌سی ۱۹۰۶-ینجی ایل آوریلین ۷-سینده ایشیغی اۆزۆ گؤرمۆشدۆ. دۆز ۱۱۳ ایل اؤنجه چیخماسی عصرینین ی-ایجتیماعی بیر ضرورتی کیمی حیس اوْلونان ژورنالین باشیندا میرزه جلیل محمدقلی‌زاده کیمی دۆشۆنر، یازیچی، دئموْکرات، فی آدامی، خالقینین آیدینلاماسی یوْلوندا عؤمرۆنۆ بیله هیچ بیر بدل گؤزله‌مه‌دن، بدلینی تکجه خالقینین جهالتدن قورتولماسیندا خولاصه ائدن شخصدن دانیشیریق. خالقینی معاریفلندیرمک، مدنییته چاتدیرماق، ائیله‌جه جهالت ایلغیملیقلاریندان قورتارماق فیینده اوْلان بو بؤیۆک یازیچی و ژورنالیستدن دانیشماق ائله ده راحات بیر ایش دییل اصلینده. آیدین دۆشۆنجه‌لرینی الینده کسکین بیر پیچاق کیمی قوللاناراق هرآن خالقینی جهالت‌لردن قیریب قورتاریب، آیدینلاتمایا ساری آپاریردی. باشدا موللانصرالدین ژورنالی اوْلماقلا جلیل محمدقولوزاده علم‌لی و تربییه‌لی اوْلماقدان یانایدی. اوْنون نظریجه ساوادسیزلیق بیر توْپلوما ان بؤیۆک تهلیکه حئساب اوْلور. حقوق سؤیلمینین طرفداری ایدی. برابرلیکدن، اؤزگۆرلۆکدن یانایدی. قادین آزادلیغی، ایجتیماعی آزادلیغی ضیمانت ائدیب بیر آخیما چئوریلینجه اوْ توْپلوم بخته‌ور بیر توْپلومدور دئیه دۆشۆنن میرزه جلیل ۲۵ ایل بوْیونجا تیفلیس‌ده، باکی‌دا، تبریزده، جمعینده ۷۴۸ نۆمره ساییندا چیخان ژورنالدان چیخارتماقلا بو آرمانلارینی اؤنه آپاریردی.

موْللانصرالدین ژورنالی ایلک دفعه اوْلاراق تۆرکلر ایله اؤز آنا دیللرینده دانیشمایا باشلامیشدی. بو اۆزدن ده خالقیمیزین طرفیندن بؤیۆک بیر اوْخوجو کۆتله‌سینه مالیک ایدی. آنجاق ژورنالین دردی نه تکجه آذربایجان بلکی اوْرتادوْغو یا بئله دئیه‌ک ایسلام دۆنیاسینی بۆرۆمۆش جیهالتلرله قارشی مۆباریزه ایدی. دینی فاناتیزمی هر بیر شوماره‌سینده کسگین دیل ایله نقد ائتمیش‌دیر. داخیلی ایستیثمار ایله خاریجی ایستعماری قینایاردی. بو قینامانی ایسه بیر چوْخ یازیدا، شعرده، کاریکاتوْریادا گؤره بیلیریک‌. ژورنالین ایلک سایی‌نین چیخماسیندان ۱۱۳ ایل اؤتمه‌سینه باخمایاراق هله ده اؤز عصرینده‌کینه تای ایندی ده آوانگارد بیر ژورنال اوْلدوغونو وورغولایا بیلریک. گؤردۆیۆ ایشی خالقینا خاطیر گؤرۆردۆ. خالق دا اوْنون قالارغیلاشماسیندا اوْلوملو ائتکی‌لر بوراخدی. هر بیر ایجتیماعی آخسارلیق ژورنالین دقیق گؤزۆندن اوزاق قالماییب ایتی نقدلرله اۆزله‌شیردی.  جلیل محمد قولوزاده ژورنالین دیلی تۆرکجه اوْلاراق هم ده آنلاشیلیر بیر دیلده یاییلماسیندان یانایدی.

قادین حاقلاری، قیزلارین تحصیلی، آز یاشلی قیزلارین قوْجا کیشی‌لره اره وئریلمه‌سی، قادین حقوقسوزلوغو و اسارتینی تنقید ائدن یازیلار و کاریکاتوْریالارین خصوصی یئر توتماسی بئلنچی بیر مسئله‌نین هانسی درجه‌ده اؤنملی اوْلماسینی آنسیدیر.

اوْ یازیر:

. ای میللتیمیزین سعادتینی گؤیلرده آراییب یئرلرده تاپمایانلار، ای آدلارینی ادیب قوْیوب ادبییات داییره‌سینده قلم چالانلار، مادام کی بیچاره‌لری اسارت آلتیندا ساخلاییرسینیز، مادام کی بیز آروادلارا یوخاریدان باخیب، بیزیم تربیه و تعلیمیمیز یوْلوندا هئچ بیر تشبث ائتمه‌ییرسینیز، مادام کی اؤز ایستیبدادینیزدا برک دوروب آغالیق فیکریندن چکینمیرسینیز، مادام کی بیزلری حئیوان درجه‌سینده توتوب هر ظۆلم و تعدی‌یه گیریفتار اوْلماغیمیزی لاییق بیلیرسینیز، اوْندا میللتیمیزین سعادتیندن، بونون ترقی و تکاملیندن بالمره گؤز چکینیز».


ژورنال فاناتیزمه قارشی آغیر بیر موباریزه‌ده ایدی. حتی ناظیم وْف یازیر کی: ژورنالین فاناتیزمه قارشی مۆباریزه‌سی اوْ درجه‌ده شیددتلی ایدی کی بعضن اوْنون محض بو مقصدله نشر اوْلوندوغونو دۆشۆنردیلر».

ژورنالین باشلیجا آماجلاریندان فی و عقیده‌لرین دۆزه‌لیشی ایدی. عمل‌لری فیلرین محصولو بیلیب ایلک اؤنجه فیلرین ایصلاحینا جان آتیردی. 

شرقده موْنارشی آرادان گؤتۆرۆلدۆکدن سوْنرا دئموْکراسی چیچکله‌نر سؤزۆنه ایناناراق مشروطه حرکاتیندا اوْلوملو ائتکی‌لر بوراخمیشدی. تکجه ۱۹۰۴ده باکیدا ایراندان ۷ مین ایشچی وار ایدی. ایلده ۲۰۰ مین نفره یاخین روسیه‌ده ایشله‌مک‌ده ایدی. ائله بیر دورومدا ژورنالی اوْخویوب اؤز یوردونا قاییدان آیدین فیلی‌لرین سایی آز اوْلمامیش‌دیر. ۱۲۹۹ شمسی ایلده موْللانصرالدین ژورنالی تبریزدن یاییلماغا باشلاییر. آز موددت‌ده اؤزۆنه اؤزل بوْللوجا اوْخوجو کۆتله‌سی ییغیر. فرانسه کنسولو، کنسول بلیوْم تبریزی پاریس مقصدی ایله ترک ائتمه‌میشدن اؤنجه ژورنالین دفترینه گئدیر و میرزه جلیل ایله گؤرۆشده دئییر: مؤمن بنده‌لر شهری اوْلان تبریزده، آداملاری هئچ بیر واخت یئنی شئی ماراقلاندیرمامیشدیر. من تعجب ائدیرم نئجه اوْلموشدور کی سیزین ژورنالینیز بو شهرده بو قدر موفقیت قازانمیشدیر».

ژورنالین آجی و ایتی دیلینه خاطیر بعضن سانسوْنر و یا تهدیدله اۆزله‌شیردی. ژورنالیستی فضادا بیر ایلک اوْلاراق سانسوْر اوْلموش یازیلارین یئرینی بوْش قوْیاراق اۆزه‌رینه قیرمیزی چارپاز چکیب بؤیۆک فوْنتلارلا، بیزدن آسیلی اوْلمایان سبب‌لره گؤره بو یئر بوْش قالدی» سؤزۆنۆ یازیردیلار. 

جهالت، فاناتیزم، معاریفسیزلیکله مۆباریزه باشلیجا توتومو اوْلان ژورنالین چاغداشلاشماق و یئنی فیلره همئشه آچیق قوجاقلا یاناشماق ایده‌آلی ایدی. فهله(فعله) حاقلارینین هر آن مودافیعه‌چیسی اوْلان ژورناللارین بیریسی ایدی. هومانیستی باخیشلارین یئری درگیده بللی درجه‌ده گؤرۆنۆر، وطن و یا مملکت دئییلن یئری اوْردا یاشایان بۆتۆن اینسانلارین اوْرتاق وارلیغی بیلیب دئمک نئچه‌سسلی‌لیک، پلوْرالیسمینذمودافیعه اوْرگانی ایدی.

درگی طبقاتی آیریشمالارین کؤک ندنلرینی قینایاردی. ایکیلی نقدلرین بیر باشی بئلنچی مسئله‌لر ایدی. سیلاحلی موباریزه‌یه قارشی ایدی. خاریجی و استعماری گۆجلری همئشه قینایاراق، ژورنالدا یازیلیردی آذربایجانلییا دا، ائرمنی‌یه ده سیلاح وئرن تزار قزاغی‌دیر. آنجاق جلیل محمدقولوزاده‌ ییری گلمیشکن قاچینیلماز سیلاحلا موباریزه‌دن چکینمه‌ییردی. اوْ حتی حیات یوْلداشی حمیده خانیم جوانشیره یازیر:

حمیده من گلمیشم عسگرانا، لازیم گلرسه الیمه سیلاح آلیب ائرمنی‌لرله ووراشارام».


نه ایسه کی موْللانصرالدین درگیسینی تکجه میرزه جلیلده خولاصه ائتمک اوْبیری آذربایجان دۆشۆنرلرینینین حاققیندا سایقیسیزلیق حئساب اوْلار. میرزه علی‌اکبر صابیر کیمی گۆجلۆ شاعیر و عظیم عظیم زاده کیمی تایسیز کارتونیست ده، و بیر سیرا باشقالاری اوْنا بو اوزون یوْلدا یاردیمچی ایدیلار. هله ده ۱۱۳ ایل ژورنالین ایلک سایینین بوراخیلیشیندان  کئچسه ده ائلنچی بیچیمده خالقین دردینی خالقین آنلایاجاغی دیلده بیان ائده بیله‌جک بیر درگی و یا درگی‌لرین یئری چوْخ گؤرۆنمکده‌دیر. اومارام ژورنالیستی چالیشماقدا اوْلان یوْلداشلاریمیز اوْ بوْیدا خزینه‌دن اوْلدوقجا یارارلانیب، اوْنو دقیق اوْخوماقلا فعالیت و چالیشمالاری یوْلوندا بیر ایشیق اوْلاراق، قارانلیق یوْللارینا توتوب اوْنون گؤستریجی‌لیگیندن فایدالانا بیله‌لر. 


۱۸/۱/۹۸



تاریخ نگاری

علم و تاریخ همسانی‌های بسیاری دارند. هر دو می‌کوشند امر نامشهود را نشان دهند. هر دو با مسائلی دست به گریبان‌اند. هر دو جویای حقیقت هستند. هر دو می‌کوشند داده‌های فراروی خود را به درستی توصیف نمایند. هر دو به دنبال علل چیزها هستند. هر دو می‌کوشند پدیده‌ها را تبیین کنند. هر دو نوعی استقرا را انجام می‌دهند و هر دو از تعمیم‌های به دست آمده استفاده می‌کنند. و در آخر می‌توان گفت هر دو به دنبال حدس و ابطال هستند. به روایت دیگر آزمایش در پی حدس و گمانه‌زنی می‌آید و حدس و گمانه‌زنی در پی آزمایش. و این موضوع پویا هر روز هم اثبات شده و هم ابطال می‌گردد.
وجه تمایز علم و تاریخ در نوع نمود واقعیت نامشهود می‌باشد که هر دو می‌خواهند به ذهن آورند. یکی می‌خواهد شمار واقعیت‌ها را کاهش دهد یا تا حد ممکن گزاره‌های درست خاص را (به نفع گزاره‌های درست کلی) کنار بگذارد، درحالیکه دیگری هرگز نمی‌تواند حقیقت‌های واحد کافی در اختیار داشته باشد.


انکر اسمیت مینویسد: ما به هیچ روی متن یا گذشته‌ای نداریم، جز تفسیر آنها. او با اشاره به تمثیل درخت نکات مورد نظر خود را روشن میکند. تاریخ‌نگاری سنتیبر تنه تاریخ متمرکز بود، ولی برای تاریخ پست مدرن ذات و جوهر تاریخ نه در شاخه‌ها یا تنه، بلکه در برگ‌های درخت قرار دارد. ما به خزان نگاری رسیده‌ایم و در این حالت وظیفه ما جمع کردن برگ‌هاست نه اینکه بررسی کنیم آن برگ‌ها کجای درخت قرار داشته‌اند. باید ببینیم اکنون چه الگویی را از آن برگ‌ها درست کنیم.

تاریخ چیزی جز بازنمایی نمی‌باشد. به بیان دیگر آنچه در حوزه فلسفه تاریخ رخ داده این بود که چرخش زبانی به این ادعا انجامید که تاریخ چیزی بیشتر از زبان نیست. در اصل گذشته تاریخی چیزی جز بیان و گفتار نیست.

همانگونه که هگل در فلسفه حق می‌نویسد: ”هر چه باشد، هر فرد فرزند زمان خود است؛ بنابراین فلسفه نیز محصول زمان خود است که در افکار و اندیشه‌ها نمود می‌یابد. (Hegel,1967,p. 11) به راحتی می‌توان با بسط و شمول این جمله به تاریخ‌نگاری، این مقوله را نیز محصول زمان خود دانست. لذا لازم است قبل از وارد شدن به مبحث تاریخ‌نگاری ابتدا لازم است شناخت و آگاهی نسبی از روح زمان حاکم در دوره‌های مختلف تاریخ‌نگاری داشته باشیم.
زمانی که سخن از تارین‌نگاری به میان می‌آید یقیناََ باب سخن از درگاه علمی مطرح شده است. و تاریخ و همچنین نگارش رویدادهای تاریخی از بعد علمی و فاکت محور مد نظر قرار گرفته است. البته که این امر در بستر زمان خاص و معین بررسی می‌گردد.
تفاوت تاریخ نگاری مدرن با تاریخ نگاری رویدادمحور و روایی را می‌توان با طرز نگاه و زاویه دید انحصارگرایانه سطحی نکری تحلیل نمود. با ظهور علم مدرن در قرن هفدهم می‌توان چنین ادعا نمود که تاریخ نگاری نیز از بعد مدرن آن مد نظر بسیاری قرار گرفت. دیگر کلان روایت‌های تاریخی و پس از آن تاریخ نگاری روایت محور بدون هیچ چشم‌داشتی از روایت تاریخی رنگ باخته و کم‌کم در سده نوزدهم و بیستم جای خود را به تاریخ نگاری استعمار سپرد. تاریخ نگاری استعمار هر روایت تاریخی را از دیدگاه استعمارگرایانه روایت می‌نمود. به طوری که روایت‌های خارج از آن روایت قدرت محور و بازتولیدکننده استعمار هیچ ارزش و جایگاهی نمی‌یافت. اگر لازم باشد برای این موضوع مثالی را بیان نمایم می‌توان به روایت کشف آمریکا توسط کریستوف کلمپ اشاره نمود. از این روایت استعمارگرایانه چنین بر‌می‌آید که قاره آمریکا حدوداً ۴۰۰ سال قبل توسط کریستوف کلمپ شد و انگار قبل از این کشف هیچ بنی بشری در آنجا زیست نداشته است. کلیه روایت‌ها، تاریخ‌های تدریسی و نگاه رسانه‌ها و مطبوعات آن عصر بازتولیدکننده همان روایت استعماری و پوشش گذار بر اصل موضوع بود. و این در حالی است که فارغ از آن روایت تمامیت‌خواهانه بر همگان وجود بومیان ساکن در آن جغرافیا از چند هزار سال قبل از میلاد امری بدیهی و اثبات شده است.

پس زمانی که سخن از تاریخ‌نگاری استعمار و یا استعماری به میان می‌آید روایت کنش‌های استعماری، واکنش‌ها در مقابل آن و روایت‌های برساخته از آنها میدان‌داری می‌کند. و این در حالیست که کم‌کم ریشه استعمار در سراسر جهان خشک و رو به افول می‌رفت. با رشد و ظهور تفسیرهای ملی، روایت استعمار محور جای خود را با اجیر استثمارگران داخلی تغییر داد. پس از چندی در قرن بیستم و با تثبیت حاکمیت‌ها، شکل‌گیری دولت‌های مدرن و بحث دولت-ملت‌های نوین زمینه برای ظهور تاریخ نگاری ملی محیا گردید. ولی این تاریخ نگاری نه به معنای تاریخ نگاری ملت‌ها، که در راستای حفظ و تبیین منافع قوم یا ملت حاکم پا به عرصه گذاشت و با معیارهای تحمیلی و تحکیمی در جهت طبیعی جلوه دادن روایت خود از تاریخ بود. که برای این موضوع نیز می‌توان به ظهور فاشیسم در آلمان و یا روی کار آمدن رضاشاه پهلوی در ایران اشاره کرد. محصول تاریخ‌نگاری اینجینی ظهور دولت‌های ایدولوژیک، توتالیتر و تمامیت خواه بود. که علی‌رغم تکثر‌های ملی و قومی در راستای ت‌های یک نژاد، یک زبان، یک دین و یک حکومت اقدام نمودند. درحالیکه با قرار گرفتن چندین ملت مختلف درریک جغرافیای تحمیلی و با تحکم و وضع قوانین نابرابر در راستای تثبیت قوم حاکم و شعارهای فریبنده و پوپولیستی و اعمال ت‌هایی از قبیل ت الیناسیون، آسمیلاسیون، ایجاد کلونی‌های خودساخته و ارائه طرح‌هایی از قبیل طرح بسندگی فارسی در جهت حذف و از بین بردن دیگری پا به میدان می‌گذاشتند و می‌گذارند. چیزی نگذشت که همین تاریخ‌نگاری ملی که در مقابل تاریخ‌نگاری استعمار شکل گرفته بود خود در موضع ضعف قرارگرفته و آماج نقدهای بسیار قرار گرفت. زیرا ملی‌گرایی قوم خاص قدرت را واحد و قوم‌های دیگر را نابودشده می‌خواست. کمااینکه در ایران نیز تاریخ‌نگاری ملی شکل گرفته تاریخ نگاری قوم فارس بود. که با اعمال ت‌های مرکزگرایانه و حکومت محور تمام حاشیه‌ها را خاموش و آنها را به قهقرا سوق داد. کسی چون برانسیجیت دوآرا می‌گوید: ”به داد تاریخ ملت‌ها برسیم. نگاه نقادانه، کنش‌های مطالبه‌محور، نگاه ذات انگارانه به مسئله حقوق و تقسیم عادلانه قدرت در بین افراد مختلف جامعه، قدرت نه در شکل کلاسیک آن بلکه به مثابه امری تجزیه شده و حافظ تمام ارکان جامعه باید به کار گرفته و همگی آحاد از آن متنفع گردند. و لازمه چنین فرآیندی اصلاح ساختاری و اعمال قوانین حقوق محور خارج از ارجح قرار دادن دیدگاه‌های قومی_زبانی_مذهبی خاص می‌باشد. البته که با تحلیل الوین تافلر موج سوم که همانا ظهور اینترنت، عصر ارتباطات و گردش آزاد اطلاعات باشد منجی همه ملت‌های دربند گردید و میدان برای نقدهای بدون قرض به روایت‌های تاریخی استعمارگرایانه و ملی به معنای تاریخ قوم خاص را باز نمود.

[حامید مورسلی ۳۱/۰۳/۹۸]

*
*
*
منبعی که از آن بهره برده‌ام:

- © درآمدی بر فلسفه تاریخ، مایکل استنفورد، ترجمه احمد گل محمدی، نشر نی



قادین گولرسه بو ایسسیز موحیطیمیز گوله‌جک
سوروکله‌نن بشرییت قادینلا یوکسله‌جک»
                                           -حسین جاوید-

کیشی‌لر ایله قادینلارین فیزیولوژیک چئشیدلیلیک‌لرینی گؤز اؤنونه آلاراق عدالت‌سیز دونیامیزدا قادینلارین دا کیشی‌لر برابری حاقلارینی الده ائده بیلمه‌لری اوچون اینتیقادی دیله صاحیب اولان آخیما، فمنیستی آخیم دئییلیب‌دیر. دونیا فمنیست‌لری سیمون دوبووار ایله ویرجینا وولف کیمی‌لری ایله تانینسالار دا آذربایجاندا دا بو آخیم اولدوقجا درین ایزلره مالیک‌دیر. ایل‌لردیر دینی ایناج‌لاریمیزدان توتاق گله‌نک‌سل-کولتورل باخیشلارین درین ائتکیسینده اولان بو آخیم بوتون قارشیلاشدیغی چتینلیکلره باخمایاراق اؤز ایده‌آل‌لارینی اؤنه سوردوروبدور/سوردورمک‌ده‌دیر. چاغیلا یازیچیلاریمیزین قلیمنه آخیب، یئری گلمیشکن ده پیراتیکایا بورونوب اؤزونو عمل مئیدانیندا دا لاییقیجه ثبوتلامایا باشلامیش‌دیر.
آذربایجان تاریخی تورپاقلاری تاریخده بیر نئچه دؤنه ایراندا اولان ایقتیدارلار الینده دئییل باشقا حؤکمرانلارین بویوروغو آلتیندا اولموشدور. ایسلام و ایران دؤولت‌لرینده آتاارکیل‌لیک (پدرسالاری) وارکن تورک‌لرده آناارکیل‌لیک (مادر سالاری) ده بوللوجا اولموشدور. ماساژئت‌لردن، ساکالارا قدر بونا بیر چوخ تاریخی بلگه‌دن قانیت گتیره بیلریک. دده قورقورد کیتابیندا قادین بیر ایلاهی ملک کیمی، بیر فدایی کیمی تصویره چکیلیر. آنجاق بو او دئمک دئییل بیزیم قادینلاریمیزین ایجتیماعی یاشاملاری بو بؤلگه‌ده یاشایان باشقا خالقلارین قادینلاری‌نین دوروموندان فرقلی اولوبدور. فولکولوروموزدا بوللوجا قادینا قارشی شیددته بلگه ساییلان ایزلیک‌لر وار. نه ده اولسا بیزلر هامیمیز اورتاق بیر کولتورون محصول‌لاری‌ییق. اورتادوغودا، میصریندن توت ایرانا، تورکییه‌دن توت آذربایجانا قدر ایجتیماعی ده‌ییشیم‌لر چوخ دا فرقلی بیر آخیمدا یئر آلمامیشدیرلار. آنجاق تورکییه ایله آذربایجان آوروپادان گلن مدرن دؤولتچیلیک بحثلری دوغرولتوسوندا او دالغالاردان باشقالاریلا موقاییسه‌ده تئز ائتکیلنمیش‌دیر. بو ائتکیلنکمه‌نین سونوجوندا ایراندا ایلک قادینا سس حاققی وئریلن بؤلگه، آذربایجان اولموشدور. ییرمی ایل اوندان اؤنجه ایسه آذربایجاندا قادینلار انجومنی (انجمن نسوان) قورولوب مشروطه‌چیلرله چیگین-چیگینه موباریزه‌ده اولموشدورلار. آذربایجان قادینلاری‌نین قلم یییه‌لری محمدامین رسواده ایله ایش بیرلیگه کئچیب ایران‌نو درگی‌سینده اؤز سؤزلرینی دئمه‌یه باشلامیشدیرلار. آنجاق بو اولوملو حرکت‌لر تاریخیمیز بویو بیر فرهنگ کیمی دئییل بیر خرده‌فرهنگ سطحینده قالمیش‌دیر. آذربایجان قادینی بیر حقوقسال آیری سئچکیلیگه معروض قالاراق اونون یانی‌سیرا بیر میللی و ائتنیک‌سل آیری سئچکیلیک‌له ده ال-یاخایا‌دیر. بیزده آموزش نهادی اؤز دیلیمیزده اولمادیغی اوچون داها دا آرتیق بو آخسارلیقدان ضربه‌لر گؤرموشوک. هله‌ده چوخ تاسسوفله‌نرک دئمه‌لی‌ییک قادینلاریمیز بیلینج‌سیز بیر جانلیلار کیمی یاشاماقدادیرلار. اونلار تاریخ بوبو استیثمار اولوب، حاقلاری تالانا گئدیب‌دیر. اونلار اؤز حقوقلاری ایله چوخو زامان تانیش اولماییب‌لار. بو اوزدن تاریخی اسارتلری هله ده کی وار عؤمور سورمک‌ده‌دیر.
قادین حقوقلاری، قادین آزادلیقلاری، قادین جینسی برابرلیگی، قادینا قارشی یؤنه‌لیک شیددته سون وئرمک، ائرکن یاشلیلیقدا ائولندیریلمه‌مک، ی-ایجتیماعی یاشامدا گلیشه بیلمه‌سینه هئچ بیر عامیل نئقاتیو تاثیر بوراخماییب اونا انگل اولماماق، مالیکیت-بوشانما-حضانت کیمی قونولاردا عدالته یاخیشلاشماق و بو کیمی قونولاردا قادین حقوقلاری اوزره چالیشانلارین ائتکیلی فعالیت سونوجلارینی گؤرمکده‌ییک. بو آخیم گوجله‌نیب اؤز دوشونجه‌لرینی توپلومون بوتون قاتلاریندا یایغینلاشدیردیقجا قادینلاریمیزین دایاندیغی قونوم موطلق ده‌ییشیلیب گلیشمه‌یه ساری یؤنه‌له‌جک‌دیر.
یاشادیغیمیز توپلومدا بیر چوخ گئری قالمیشلیقلار وار، بلکی باشقا اؤلکه‌لرده یاشاسایدیق بیر چوخ داورانیشلاریمیز، بیر چوخ قایدا قوراللاریمیز، بیر چوخ یازیلمامیش یاسالاریمیز بیزی هویوخدورموش، قورخوتموش " نئجه بئله اولا بیلر آخی؟" سوروسونو دئیه سوروشدورموش کیمی گلردی بیزه. آنجاق زامان سوره‌جی بیزیم تاریخ‌سل بیلینج آلتیمیزا ائتکیسینی بوراخمیش کیمی دورومدادیر. بو گلیشمه‌لر داها بیزی بیر ته‌هر کوبوتلاشدیریب، داها عادی‌لشمیش بیر چوخ مسئله‌نی گؤرمزدن گلمه‌گیمیزه، اؤزوموزو ایقناع ائده‌بیله‌جه‌ییمیز قدر گؤزه‌گلیم ندنلردن اولوبدور. دئمک بیر چوخ بئلنچی سورونلاریمیز واردیرلار، داها سورون بیله ساییلمیرلار!
نییه‌کی زامان او چاتیشمامازلیقلاری اؤز ایچینده بوغوب، گله‌نک‌ و دینی-مذهبی یاپیلار ایسه بو سوره‌جه توو وئریب داها قاباریق آجیلارینی أللریندن آلیب‌دیر. آنجاق بیز بیلیریک کی مسئله نه‌قدر یتیک بیر وضعیت‌ده‌دیر. گرکلی‌دیر هر بیر اورک یاندیران عادیل اینسان بو وضعییتین ده‌ییشمه‌سینه اؤز گوجونون یئتدیگی قدر چابا گؤستریب فعالییته کئچه. "بیل کیلینتون" آمئریکانین کئچمیش پرزیدنت‌لریندن اولان بیریسی، دانیشیقلاری‌نین بیرینده دئمیشدی "قادین دییشیلیرسه توپلوم د‌ییشیلر" آنجاق منجه بو سؤز دوغرو دا اولسا یئترلی دئییل؛ نییه‌کی قادینا قارشی باخیشلار، قادینین بیلگی‌سیز قالماغی، قادین‌لارلا ایلگیلی بیر چوخ توپلومسال قورال و قایدالار، قادین حاقلارینا ائرکک‌لرین سایغیلا یاناشمالاری و. کیمی قونولار ائتکیلی درجه‌ده دخیل‌دیرلر؛ قادینلاریمیزین مسئله‌لری چؤزولسون دئیه بیرجه سؤزله دئسک بیر چوخ نهادلار، بیر چوخ سازمانلار ده‌ییشیلمه‌لی‌دیر. آزاد مئدیالار یارانمالی‌دیر. قادینی اسیر بیر وارلیق کیمی یوخ اؤزگور بیر اینسان کیمی یانسیدا بیلن شرافت‌لی رسانه‌لر ایشه باشلامالی‌دیرلار. قادینی بیر جینسی آلت کیمی رئکلام ائدن جمعی ریسانه‌لر هئچ واخت اؤزگورلویونو باغیران عدالتی ایسته‌ین بیر قادینی تصور ائده بیلمزلر. 

نه‌یسه یازینین سونوندا آذربایجانین اولولاریندان بیری اولان یازیچی، فیلسوف و شاعیر حسین جاویدین شاه اثرلریندن بیریسینی تقدیم ائتمک ایسته‌ییرم.

قادین، قادین؟! اونو دویماق، دویورماق ایسترکن
یاخار دوشونجه‌می بیر شعله، بیر زهرلی تیکان
بوتون حیاتی چیچکلندیرن فقط او، نه‌ایچین؟
نه‌ایچین ازیلسین او، بیلمم نه‌ایچین سوروکلنسین؟!
قادین-گونش، جوجوق-آی. نورو آی گونشدن آلیر
قادینسیز اؤلکه چاپیق محو اولور، زاواللی قالیر
قادین الی ایله فقط بختیار اولور بو جهان
او بیر مَلک.اونو تقدیس ائدر بؤیوک یارادان
او چوخ سئویملی، گؤزل اینجه، نازلی بیر خیلقت،
اونون آیاقلاری آلتیندادیر فقط جننت
قادین گولرسه بو ایسسیز موحیطیمیز گوله‌جک،
سوروکله‌نن بشرییت قادینلا یوکسله‌جک.»

اتک یازی ١: بو یازی تبریز علوم پزشکی دانیشگاهی‌نین دندانکده» آدلی درگیسی‌نین ٢۵-اینجی ساییسیندا چاپ اولموشدور
اتک یازی ٢: شکیل٢٠١٩دا یؤنتیلمیش ائلیسا ایله مارسئللا» فیلمینه عاییددیر


بیزلر، بیزلر، بیزلر.

هر نه‌یین پارالئلینی دوزلدن یازیق بیزلر! اؤزوموزو دونیادان فرقلی گؤروب آچیقجا اؤزوموزدن باشقاسینی بیه‌نمه‌دییمیزی اوتانمادان دارهادارینان دیلیمیزه گتیرن راسیست بیزلر. هر بیر کوره‌سل آنیمساما گونونه اؤزوموزدن چیخارتما قوندارما گونلر قوشان بیزلر. دوشونمه‌میش دانیشان بوش‌بوغاز بیزلر. آز ایشله‌ییب چوخ قازانماق فیکرینده اولان بوتؤوجول بیزلر. اوخومامیش دؤهدور مهندیس، اوستاد کیمی القابلاری فخرله اؤزوموزله داشییان بیزلر. دیلی اوزون بئینی کوت، گوج مئدیالارینین اویونجاغی اولاراق، باشینی قارا سوخوب هئچ یئردن خبری اولمایان کلیک‌لر سایاغی یاشایان بیزلر. یالان دانیشیب دا، یالانچیلاردان زهله‌سی گئدن بیزلر. اونون بونون مالیندا، عاییله‌سینده، خصوصی یاشامیندا گؤزو اولان بیزلر. اوزده دوست دالدا خائین اولان بیزلر. اورتمه‌دن توکه‌دن بیزلر. شاپالاق ایله اوز قیزاردان بیزلر. اونا-بونا فخر ساتیب ایچیمیزده‌کی بوشلوغو دریندن دویان بیزلر. پالازا بورونوب ائلینن سورونوب، هامیمیز بیر بئزین قیراغی اولان بیزلر. ایچمه‌میش کئفلی، چکمه‌میش توهم ووران بیزلر. دئدی قودولار اوزمانی اولان بیزلر. دین چؤره‌یی یئییب دینسیزین دینسیزی اولان بیزلر. بئش قیرانا گؤره اؤزوموزدن چوخ اسکیک‌لره یالتاقلیق ائدن بیزلر. بدوی توپلوم‌لار سایاغی هر بوجاقدان گله‌بیلن ایشیغی بوغماقدا بنزه‌ریمیز اولمایان بیزلر. ساواشدان اؤز کؤکوموزو برکیتمک اوچون فایدالانان بیزلر. چئوره‌نی ییرتیجیلار سایاغی دیدیب داغیدان، آنجاق همئشه اونون داشینی سینه‌میزه ووران بیزلر. چؤرک داشدان چیخیر سؤزو دیلیمیزدن دوشمه‌سه ده، باشقا بیریسینه چؤرک وئرمکده داشدان برک اولان چیلیس بیزلر. بیر عابباسییا ده‌یمز اولان ماشینلاری قانیمیزین قیمتی ایله آلان بیزلر. دیلسیز آغیزسیزجا، اینمز دینمز اولان، اعتیراض یوللارینی باشارمایان بیزلر. اؤز وطنینده غوربتده یاشاییر کیمی اسیر یاشایان بیزلر. اؤز دوشونجه‌لریمیزی سانسورلاییب باشدان دیرناغا ریاکار اولان بیزلر. قادین حقوقو دئیه باغیریب عملده جهالت عصری سایاغی اونلاری دیری دیری قویلاماق ایسته‌ییمیزده ایصرارلی اولان ایسلامی فمنیست بیزلر. هئچ بیریمیز اولدوغوموز گئرچک مؤوقعیمیزدن راضی اولمایان بیزلر. اؤزوموز بیر گؤزلو اولساق دا قونشوموزو کور گؤرمک ایسته‌ییمیزده ایصرارلی اولان بیزلر. اؤلوم حق‌دیر دئییب آنجاق سانکی اؤلمه‌یه‌جه‌ییک کیمی یاشایان بیزلر.

بیزلر، بیزلر، بیزلر!


کئچن گونلرده دوستلارین بیریسی استورسینده بیر یازی پایلاشاراق بو مضموندا یازمیشدی: گؤره‌سن بیزده ده بئله بیر اؤدول گرکلی‌دیر می یوخسا یوخ؟ پایلاشدیغی یازی زرشک طلایی اؤدولونه لاییق گؤرونن کیتابی سئچمکله ایلگیده ایدی. اصلینده بونون کؤکو باتیدا تمشک طلایی دئیه بیر اؤدولدن آلینما‌ ایدی. نئچه یؤندن دالی اولان ادبی اثرلر و فیلملره بئلنچی بیر اؤدول وئریله‌رک هم موخاطبه دئییرلر بو اثرین واخت ایتیرمک اوچون ده‌یری یوخدور، هم ده اثر یییه‌لرینه بیر چیلتیک، بیر اویاری اولور بئله اثرلر یاراتماق یئرینه داها فایدالی ایشلرله مشغول اولالار.

نه‌یسه اوردا ایزله‌ییچیلر وریندن اؤنریلمیشدی بیزده بئلنچی بیر اؤدول یارانارسا، آدی ماراغا باسلیغی اؤدولو اولمالی‌دیر. یازیلا ایلگیلی من ده نظریمی بئله یازدیم:

گولدوم؛ ماراغاچیلیق ائتمیش اولوم دئیه گولدوم. نه ده اولسا ماراغانین آدی گلیب‌دیر آرایا.

دوغروسو اصلی دغدغه‌نیزه گلینجه دئمه‌لی‌یم نیتینیز گؤزلدی، هدف ده بیر چوخ ادبییات آدینا چالیشان بوش بوغازین تولیداتینین ایچینده دوز اثر ایله یانلیش اثرین تانینماسی‌دیر. هانکه دئییر بیر دوز فیلم وار بیر ده پوخ فیلم؛ ادبیاتدا دا بئله‌دی بیر دوز اثر وار بیر ده پوخ اثر. هر بیر یازییا دولغوندور، دوزگوندور دئییلمه‌سین گرک. آنجاق بونون گره‌یی هر نه‌دن اؤنجه بیر کیتاب اوخویان کسیمین وارلیغی‌دیر. بیر تعداد کی کیتابلاری حب و بغضدان اوزاق اوخویوب یارغیلاییرلار. توپلومدا دا اونلارا اعتماد وار. بو اعتمادی ایسه اؤزلری زامان سوره‌جینده قازانیبلار. منه گؤره هله بئله بیر جمعییتین یارانماسی کیتابلاری کئیفییت باخیمیندان سیرالاماقدان داها اوستوندور. بیزیم کیمی‌لره هله کیتاب اوخویاق دئیلسین گرک، نه اوخویاجاغیمیز چوخ فرق ائتمز هله‌لیک. زامانی گلمیشکن بو دا اؤز قونومونو قازانا بیلر. کسین او اینسانلارین وارلیغی سایه‌سینده دوزگون‌لر ده بیلینه‌جک‌لر، ماراغا باسلیغینا لاییق‌لر ده! البته بیر چاغدان سونرا هم کیفییت‌لر همی ده کمییت‌لر یوخاری گئتسه بئله بیر اؤدوللرین اولماسی دا یاخشی اولابیلرلر!


گئرچکچی اولمایان، اولوب کئچنلرین اصیل ماهییتینی آنلایا بیلمز. بعضن گؤررسن توهم وورار. اؤزونو بغدادداکی کور خلیفه‌دن آرتیق بیلر. اؤز وارساییملاری اساسیندا هر نه‌یی یارغیلاییب، او دوغرولتودا عمل ائدر. آنجاق چیخیلار/سونوجلار او ایسته‌دیگی کیمی اولماز. اؤزونو آلداتمایا باشلار. اؤزونه بیر جزیره یارالدار. آلیشار اؤز سئچدیگی یاشام طرزینه. دئپرسیونلارا گیرر، آنجاق اؤزو هؤردویو قانداللی حوجره‌دن چیخا بیلمز. حیاتین ائنیش یوققوشو اونو سئچدیگی یولدا برکیدر. قویماز آیری هاوالار، فرقلی دونیا گؤروشلری اونو تاثیرلندیره. پاخیللیق، قیسقانجلیق اونو ذره-ذره اله آلار. ‏اونا بونا عاغیل قویار، آنجاق اؤزو ده ایچینده بیلر بو دئدیکلری بوش ایلغیملیقلاردان عیبارت‌دی. چئوره‌سینده‌کیلر اونا اینانسالار ایش داها زور اولار. اوسلوجالیقلا نقد ائدنلر سوسدورولار، آخساقلیقلار بازتولید اولار. زامان اؤتسه ده اورادا اولوملو ده‌ییشیم گؤرونمز. تکجه یالتاقلیق چوخالار!


آخرین ارسال ها

آخرین جستجو ها